Page Text
________________
પ્રસ્તાવના તર્કરહસ્યદીપિકા ટીકાનું મૂલ્યાંકન
હરિભદ્રસૂરિએ રચેલા પદર્શનસમુચ્ચયની આ પ્રસ્તુત ટીકાનું નામ તર્કરહસ્યદીપિકા સુયોગ્ય છે. તે અર્થાનુસારી છે. ટીકા ખરેખર તર્કપૂત વિચારણા દ્વારા તાત્ત્વિક રહસ્યોને પ્રકાશિત યા પ્રકટ કરનારી દીવડી છે. ટીકાકાર ગુણરત્નસૂરિ બહુશ્રુત સૂક્ષ્મક્ષિકાસંપન્ન વિદ્વાન આચાર્ય છે. ભારતીય દર્શનોનું તેમનું જ્ઞાન વિશદ અને ઊંડું છે. તે તે દર્શનના સંપ્રદાયોના પણ તે જાણકાર છે. પ્રત્યેક દર્શનના ઈષ્ટ દેવ, અનુયાયી સંન્યાસીઓ યા સાધુઓ અને ગૃહસ્થોનાં લિંગો (બાહ્ય ચિહ્નો), વેષ અને આચારની તેમ જ સંપ્રદાયોની રસપ્રદ માહિતી તે આપે છે. તે તે દર્શનના સિદ્ધાન્તોનું તે પ્રામાણિક નિરૂપણ કરે છે. તેમના સમર્થનમાં કોઈક વાર તો ભુલાઈ ગયેલા દાર્શનિક ચિન્તકોનો ઉલ્લેખ પણ તે કરે છે. આનું દૃષ્ટાન્ત છે નૈયાયિક આચાર્ય અધ્યયનનો તેમણે કરેલો ઉલ્લેખ. તેમણે તે તે દર્શનના સિદ્ધત્તોને વિશદતાથી અને વિસ્તારથી સમજાવ્યા છે અને યથાસ્થાન તે બધા સિદ્ધાન્તોની તાર્કિક મીમાંસા અને સમીક્ષા પણ કરી છે. તેમની યુક્તિઓમાં પાંડિત્ય અને નાવીન્ય છે. ન્યાયના ઈશ્વરવાદનું પ્રતિપાદન અને ખંડન વિસ્તૃત અને રોચક છે. આત્મસિદ્ધિ અને સર્વજ્ઞસિદ્ધિ પણ અતિવિસ્તૃત અને તર્કબદ્ધ છે. પ્રત્યેક દર્શનની મોક્ષની વિભાવનાની વિચારણા અને સમીક્ષા પણ ઊંડાણથી કરવામાં આવી છે. દરેક દર્શનનો પ્રમાણવાદ વિસ્તારથી સ્પષ્ટ રીતે નિરૂપાયો છે. બધાં દર્શનોમાં જૈનદર્શનને પ્રમાણમાં પુસ્તકનો વધારે ભાગ ફાળવવામાં આવ્યો છે અને તેમાં પણ સ્યાદ્વાદનાં પ્રતિપાદન અને સ્થાપને વધુ ભાગ રોક્યો છે. સ્યાદ્વાદને વિશદતાથી વિસ્તારથી સમજાવી તેમાં અન્ય દાર્શનિકોએ દર્શાવેલા આઠ દોષોનું નિરાકરણ કર્યું છે અને દરેક દર્શને ક્યાં ક્યાં સ્યાદ્વાદનો સ્વીકાર કર્યો છે એ વિગત દર્શાવ્યું છે. આમ આ ટીકાગ્રન્થ ભારતીય દર્શનશાસ્ત્રનો એક પ્રૌઢ, પ્રામાણિક અને સંતર્પક ગ્રન્થ છે. ‘દર્શન’ શબ્દનો અર્થ
“દર્શન’ શબ્દ પદ (જોવું) એ ધાતુમાંથી બનેલો છે. એટલે દર્શનનો અર્થ ચાક્ષુષ જ્ઞાન એવો થાય. બીજી બધી ઇન્દ્રિયો કરતાં ચક્ષુરિન્દ્રિય વિષયને વધુ સારી રીતે જાણે છે અને જોનારને માર્ગમાં સ્થિર રાખે છે – પડતો અટકાવે છે. એટલે બીજી ઇન્દ્રિયોની સરખામણીમાં ચક્ષુનું સ્થાન સત્યની અને સમત્વની નજીક વધારેમાં વધારે છે. િપુનર્ત સત્યમિત્યુ – વસુર્વે સત્યમ્ બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ્, શાંકરભાષ્ય પ.૧૪.૪. આમ બીજી બધી ઇન્દ્રિયો કરતાં ચક્ષુરિન્દ્રિયનું જ્ઞાન ચડિયાતું છે. વૈયાકરણોએ “સાક્ષી' શબ્દનો અર્થ “સાક્ષાત્ દ્રષ્ટા' કર્યો છે, એ પણ દર્શનનો મહિમા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |