Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 396

જૈનમત
નૈયાયિક વગેરેનું પણ ખંડન થઈ જાય છે.
99. तथा शुभाशुभानि कर्माणि करोतीति शुभाशुभकर्मकर्त्ता । तथा स्वकृतस्य कर्मणो यत्फलं सुखादिकं तस्य साक्षाद्भोक्ता च । चकारो विशेषणानां समुच्चये । एतेन विशेषणद्वयेनाकर्त्तारमुपचरितवृत्त्या भोक्तारं चात्मानं मन्यमानानां सांख्यानां निरासः ।
99. જીવ પોતે જ શુભ કર્મો અને અશુભ કર્મોનો કર્તા છે. અને પોતે કરેલાં કર્મોનું સુખ આદિરૂપ જે ફળ તેનો સાક્ષાત્ (ઉપચારથી નહિ) ભોક્તા પણ તે પોતે જ છે. सोऽगत 'च (अने)' शब्द 'उर्ता' भने 'लोडता' जन्ने विशेषशोना समुय्ययना અર્થમાં પ્રયુક્ત છે. આ બે વિશેષણોથી આત્માને અકર્તા તેમજ ઉપચારથી ભોક્તા માનનાર સાંખ્યોનો નિરાસ થઈ જાય છે.
100 तथा चैतन्यं साकारनिराकारोपयोगात्मकं लक्षणं स्वरूपं यस्य स चैतन्यलक्षणः । एतेन जडस्वरूपो नैयायिकादिसंमत आत्मा व्यवच्छिद्यते । एवंविशेषणो जीवः समाख्यात इत्यत्रापि संबन्धनीयमिति ॥
३०५
100. આત્માનું લક્ષણ અર્થાત્ સ્વરૂપ ચૈતન્ય છે. ચૈતન્ય નિરાકાર અને સાકાર બોધરૂપ છે. [નિરાકાર બોધ દર્શન કહેવાય છે અને સાકાર બોધ જ્ઞાન કહેવાય છે.] આમ કહીને નૈયાયિક આદિએ સ્વીકારેલા જડસ્વરૂપ અર્થાત્ જ્ઞાનરૂપ સ્વરૂપથી રહિત આત્માથી જૈનસ્વીકૃત આત્માનો વ્યવચ્છેદ (ભેદ) દર્શાવ્યો છે. જૈનમતમાં ઉપરોક્ત
વિશેષણોવાળો જીવ વર્ણવાયો છે.
101. चार्वाकाश्चर्चयन्ति यथा इह कायाकारपरिणतानि चेतनाकारणभूतानि भूतान्येवोपलभ्यन्ते, न पुनस्तेभ्यो व्यतिरिक्तो भवान्तरयायी यथोक्तलक्षणः कश्चनाप्यात्मा, तत्सद्भावे प्रमाणाभावात् । तथाहि - भूतव्यतिरिक्तात्मसद्भावे किं प्रत्यक्षं प्रमाणं प्रवर्तेत उतानुमानम् । न तावत्प्रत्यक्षम्, तस्य प्रतिनियतेन्द्रियसंबद्धरूपादिगोचरतया तद्विलक्षणे जीवे प्रवृत्त्यनुपपत्तेः । न च 'घटमहं वेद्मि' इत्यहंप्रत्यये ज्ञानकर्तृतयात्मा भूतव्यतिरिक्तः प्रतिभाति इत्यभिधातव्यम्; तस्य 'स्थूलोऽहं कृशोऽहम् ' इत्यादिवच्छरीरविषयत्वस्यैवोपपत्तेः । न खलु तत्प्रत्ययस्यात्मालम्बनत्वमस्ति, आत्मनि स्थौल्यादिधर्मासंभवात् । तथा 'घटमहं वेद्मि' इत्यस्यापि प्रत्ययस्य न शरीरादन्यो भवत्परिकल्पितः कश्चनाप्यात्मा आलम्बनत्वेन
-