Page Text
________________
૨૨
તર્કરહસ્યદીપિકા છે – માધ્યમિક, યોગાચાર, સૌત્રાન્તિક અને વૈભાષિક એ ચાર સૌગત પ્રસ્થાન તથા ચાર્વાક અને દિગમ્બર (પૃ.૫). મધુસૂદનનું કહેવું છે કે શાસ્ત્રોમાં આ પ્રસ્થાનોનો સમાવેશ ઉચિત નથી કેમ કે વેદબાહ્ય હોવાથી પુરુષાર્થમાં પરંપરાથી પણ મ્લેચ્છ આદિ પ્રસ્થાનોની જેમ તેમનો કોઈ ઉપયોગ નથી (પૃ.૫), સારાંશ એ કે તેમના મતે ન્યાય, વૈશેષિક, સાંખ્ય, યોગ, પૂર્વમીમાંસા અને ઉત્તરમીમાંસા આ છ વૈદિક દર્શનો ઉપરાંત પાશુપત અને વૈષ્ણવ(અર્થાત પાંચરાત્ર)નો પણ વૈદિક આસ્તિક દર્શનોમાં સમાવેશ છે. અને નાસ્તિક અવૈદિક દર્શનોમાં પણ છ દર્શનો તેમને અભિપ્રેત છે. છેવટે સૃષ્ટિવિષયક મતોને તે ત્રણ સિદ્ધાન્તોમાં વિભક્ત કરે છે–આરંભવાદ, પરિણામવાદ અને વિવર્તવાદ. તે આરંભવાદને ન્યાય, વૈશેષિક અને મીમાંસાનો ગણે છે. પરિણામવાદને તે સાંખ્ય, યોગ અને ઈશ્વરવાદી દર્શનોનો ગણે છે. અને વિવર્તવાદને તે અદ્વૈત વેદાન્તનો ગણે છે.
વૈદિક દર્શનોના પારસ્પરિક વિરોધનું સમાધાન તેમણે એમ કહીને કર્યું છે કે આ બધા મુનિઓ ભ્રાન્ત તો હોઈ શકે નહિ કેમ કે તે સર્વજ્ઞ હતા, પરંતુ બાહ્ય વિષયોમાં લાગેલા લોકોને પરમપુરુષાર્થમાં પ્રવેશવું કઠિન પડે છે, તેથી નાસ્તિકોનું નિરાકરણ કરવા માટે આ મુનિઓએ પ્રકારભેદ કર્યો છે. લોકો આ મુનિઓનો આશય સમજ્યા નહિ અને કલ્પના કરવા લાગ્યા કે વેદથી વિરોધી અર્થમાં પણ આ મુનિઓનું તાત્પર્ય છે અને તેનું જ અનુસરણ કરવામાં લાગી ગયા છે. (પૃ.૫૭)
(૯) લઘુષદર્શનસમુચ્ચય – આ કૃતિના કર્તા અજ્ઞાત છે. આ કૃતિ મુક્તાબાઈ જ્ઞાનમંદિર ડભોઈથી પ્રકાશિત પદર્શનસમુચ્ચયની સોમતિલકકૃત વૃત્તિ પછી છાપવામાં આવી છે. તેનો પ્રારંભ આ રીતે થાય છે– મૈને નૈથિવિદ્ધ II નૈમિનીયમ્ | સાંધ્ય પર્શનીયં ચ નાસ્તિીયં તુ સતમમ્ I આ કારિકા પછી ક્રમશ: ઉક્ત દર્શનોનો પરિચય અતિસંક્ષેપમાં આપ્યો છે. છેલ્લે અન્ય દર્શનોને દુર્નય કોટિમાં મૂકીને જૈનદર્શનને પ્રમાણ કહ્યું છે. આથી નિશ્ચિત છે કે આ કૃતિના લેખક જૈન છે.
(૧૦) સર્વમતસંગ્રહ– આ કૃતિના કર્તા અજ્ઞાત છે. કેટલાક વિદ્વાનોને આ કૃતિના કર્તા રાઘવાનન્દ હોવાની સંભાવના લાગે છે. કૃતિ પ્રાચીન જણાતી નથી. તેમાં આગમના બે ભેદ જણાવ્યા છે–પૌરુષેય અને અપૌરુષેય, વેદ અને વેદાંગ અપૌરુષેય છે, જયારે પાંચમો વેદ મહાભારત, પુરાણો અને સ્મૃતિ (ધર્મશાસ્ત્ર) પૌરુષેય છે. દર્શનોને આ વિભાગ સાથે જોડવામાં આવ્યા છે. મીમાંસા વેદના પૂર્વભાગ (પૂર્વકાંડ) સાથે સંબદ્ધ છે જયારે વેદાન્ત વેદના ઉત્તરભાગ (ઉત્તરકાં ) સાથે સંબદ્ધ છે. ન્યાયદર્શન અને વૈશેષિકદર્શનને વેદોપાંગ ગણવામાં આવેલ છે, જયારે સાંખ્ય અને
(૯) ૧૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |