Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 306

સાંખ્યમત
૨૧૫
સંભવતી ન હોઈ શક્ત કારણમાંથી જ શક્ય કાર્યની ઉત્પત્તિ માનવી રહી. જો ઉત્પત્તિ પહેલાં કાર્ય અસત્ હોય તો તે કાળે તે શક્ય છે એમ પણ ન વર્ણવી શકાય અને તો પછી કારણ શક્યને જ ઉત્પન્ન કરે છે, બીજાને નહિ એમ પણ નહિ કહી શકાય. જે અસત્ છે તે નિઃસ્વભાવ છે. જે નિઃસ્વભાવ હોય તેમાં પરિવર્તન ન લાવી શકાય અને જેનું પરિવર્તન ન થઈ શકે તે તો અવિકારી કહેવાય. અવિકારીને કોણ ઉત્પન્ન કરી શકે? તેથી જ જે અસત્ છે તે ખરેખર અશક્યક્રિય છે. તેવાને કારણ ઉત્પન્ન કરે છે એમ માનતાં તો કારણ અશક્યક્રિયને ઉત્પન્ન કરે છે એવું માનવાની આપત્તિ આવે. હકીકતમાં, અશક્યક્રિયને તો કોઈ પણ કદી ઉત્પન્ન ન કરી શકે. એટલે, ઉત્પત્તિ પહેલાં કાર્ય સત્ છે એમ માનવું જ જોઈએ.
(૫) જારળમાવાન્દ્ર નાર્યસ્થ – કારણનો જે ભાવ, સ્વભાવ યા જાતિ હોય છે તે જ કાર્યનો ભાવ, સ્વભાવ યા જાતિ હોય છે, અન્ય નહિ. ડાંગરમાંથી ડાંગર જ અને જવમાંથી જવ જ ઉત્પન્ન થાય છે. એથી ઊલટું, ડાંગરમાંથી જવ કે જવમાંથી ડાંગર કદી ઉત્પન્ન થતાં નથી. આ દર્શાવે છે કે કાર્ય કારણાત્મક હોય છે. કાર્ય કારણથી ભિન્ન નથી. જ્યારે પરિસ્થિતિ આવી છે ત્યારે કારણ જો સત્ હોય તો કાર્ય અસત્ હોય એ તો સંભવે જ નહિ. કા૨ણગત જે સત્તા છે તેનાથી અતિરિક્ત બીજી કોઈ સત્તા કાર્યની નથી. કાર્યની ઉત્પત્તિ પહેલાં કારણ સત્ હોવાથી કારણથી અભિન્ન કાર્ય પણ તે વખતે સત્ જ હોય છે એમ માનવું જોઈએ.]
વળી, સાંખ્યમતમાં કેવળ દ્રવ્યો જ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. ઉત્પત્તિ અને વિનાશ ધર્મવાળા કોઈ પણ પર્યાયો છે જ નહિ કેમ કે સાંખ્યમતમાં પર્યાયોનો કેવળ આવિર્ભાવ અને તિરોભાવ જ થાય છે.
36. सांख्यानां तर्कग्रन्थाः षष्टितन्त्रोद्धाररूपं माठरभाष्यं सांख्यसप्तिનામ, તત્ત્વજામુદ્દી, ગૌડપાદું, આત્રેયતાં નેત્યાય: II૪રૂ।
36. ષષ્ટિતન્ત્રના ઉદ્ધારરૂપ સાંખ્યસમતિનામનું માઠરભાષ્ય, (ઈશ્વરકૃષ્ણકૃત સાંખ્યકારિકાને સાંખ્યસમતિ માનવામાં આવે છે), સાંખ્યતત્ત્વકૌમુદી (વાચસ્પતિ મિશ્રકૃત), ગૌડપાદભાષ્ય, આત્રેયતન્ત્ર આદિ સાંખ્ય તર્કગ્રન્થો છે. (૪૩)
37. सांख्यमतमुपसंजिहीर्षन्नुत्तरत्र जैनमतमभिधित्सन्नाहएवं सांख्यमतस्यापि समासो गदितोऽधुना । जैनदर्शनसंक्षेपः कथ्यते सुविचारवान् ॥४४॥
37. આચાર્ય સાંખ્યમતનો ઉપસંહાર કરી જૈનમતનું નિરૂપણ કરવાની ઇચ્છા