Page Text
________________
૧૬
તર્કરહસ્યદીપિકા – અજ્ઞાનવાદ, પુરુષાદ્વૈત, નિયતિવાદ, કાલવાદ, સ્વભાવવાદ, ભાવવાદ, પ્રકૃતિપુરુષવાદ, ઈશ્વરવાદ, કર્મવાદ, દ્રવ્ય-ક્રિયાવાદ, પલ્પદાર્થવાદ, સ્યાદ્વાદ, શબ્દાદ્વૈત, જ્ઞાનવાદ, સામાન્યવાદ, અપોહવાદ, અવક્તવ્યવાદ, રૂપાદિસમુદાયવાદ, ક્ષણિકવાદ, શુન્યવાદ. આ મુખ્યવાદો ઉપરાંત અનેક ગૌણ વાદોની ચર્ચા પણ છે, જેમ કે પ્રત્યક્ષલક્ષણ, સત્કાર્યવાદ, અસત્કાર્યવાદ વગેરે.
નયચક્રના નયવિષયક મતનો સારાંશ એ છે કે આંશિક દર્શનનય છે, તેથી તે જ એક માત્ર દર્શન હોઈ શકે નહિ. તેનું વિરોધી દર્શન પણ છે અને તેને પણ અખંડ વસ્તુદર્શનમાં સ્થાન મળવું જોઈએ. મલ્લવાદીએ તે સમયે પ્રચલિત વિવિધ મતોને અર્થાત્ જૈનેતર મતોને જ નય માન્યા છે અને તેમના જ સમૂહને જૈનદર્શન યા અનેકાન્તવાદ માનેલ છે. આ જ જૈનેતર મતો પૃથક પૃથક નયાભાસ છે અને અનેકાન્તવાદના ચક્રમાં યથાસ્થાન સન્નિહિત બનીને નય છે.
આચાર્ય ઉમાસ્વાતિની નયની સમજ અને આચાર્ય મલવાદીની નયની સમજમાં અત્તર છે. ઉમાસ્વાતિ નયોને પરમતોથી પૃથફ જ રાખવા ઇચ્છે છે જ્યારે મલવાદી પરવાદો અર્થાત્ પરમતોને જ નયચક્રમાં સ્થાન આપીને અનેકાન્તવાદની સ્થાપનાનો પ્રયત્ન કરે છે. નયચક્રનો આ પ્રયત્ન તેમના સુધી જ સીમિત રહ્યો. કેવળ નયાભાસોના વર્ણનમાં પરમતોને સ્થાન અપાવવામાં તે નિમિત્ત અવશ્ય બન્યા. અકલંકથી લઈને અન્ય બધા જૈનાચાર્યોએ નયાભાસોના દૃષ્ટાન્તરૂપે વિવિધ દર્શનોને સ્થાન આપ્યું છે પરંતુ નયોના નિરૂપણમાં કેવળ જૈનદષ્ટિ જ રાખી છે, નયોને કોઈ અન્યદીય મતો સાથે જોડ્યા નથી.
અહીં પ્રસંગવશે જણાવી દઈએ છીએ કે વિશેષાવશ્યકભાષ્યના કર્તા આચાર્ય જિનભદ્ર નયચક્રના આ મત સાથે સહમત છે કે વિવિધ નયોનો સમૂહ જ જૈનદર્શન છે (ગાથા ૭૨). પરંતુ તેમણે પણ નવનિરૂપણના પ્રસંગે નયરૂપે અન્યદીય મતનું નિરૂપણ કર્યું નથી પણ જૈનસમ્મત નયોનું નિરૂપણ કર્યું છે. આ અર્થમાં તે ઉમાસ્વાતિને અનુસરે છે, નયચક્રને અનુસરતા નથી. સારાંશ એ કે એટલું તો સિદ્ધ થયું કે સર્વ નયોનો સમૂહ જ જૈનદર્શન યા સમ્યગ્દર્શન છે. આ મત સિદ્ધસેને પણ સ્પષ્ટપણે સ્વીકાર્યો છે. પદર્શનસમુચ્ચય અને શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય
પદર્શનસમુચ્ચય અંગે આપણે અગાઉ જોઈ ગયા છીએ એટલે વિસ્તાર કરતા નથી. પદર્શનસમુચ્ચયમાં આચાર્ય હરિભદ્ર સાચા અર્થમાં સંગ્રાહક જ છે. તે છે દર્શનોનો સામાન્ય પરિચય માત્ર ૮૭ કારિકાઓમાં આપે છે. તે દર્શનોનું બલાબલ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |