Page Text
________________
६८
તર્કરહસ્યદીપિકા વિશેષણની સાથે પ્રયુક્ત થતાં ધર્મના અયોગનો, વિશેષ્યની સાથે બોલાતાં બીજાની સાથે ધર્મના યોગનો અર્થાત્ અન્યયોગનો તથા ક્રિયાની સાથે પ્રયુક્ત થતાં ધર્મના અત્યન્તાયોગનો વ્યવચ્છેદ કરે છે. વાક્યોમાં એવકારનો પ્રયોગ ન કરવામાં આવે તો પણ તેનો ઉક્ત અર્થ આપોઆપ પ્રતીત થઈ જાય છે, કેમ કે બધાં વાક્યોનું ફળ વ્યવચ્છેદ છે અર્થાતુ બધાં વાક્યો વ્યવચ્છેદ કરવા રૂપ કાર્ય કરે છે. (૧) અયોગવ્યવચ્છેદ- “ચૈત્ર ધનુર્ધર જ છે', અહીં ચૈત્રમાં ધનુર્ધરત્વના અયોગનો અર્થાત અસંબંધનો અભાવનો) વ્યવચ્છેદ કરીને ચૈત્રમાં ધનુર્ધરત્વના સભાવનું અવધારણ (निश्चय) ४२वामा माछ. (२) अन्ययोगव्यवछे - 'पार्थ ०४ धनुर्धरछ', मही પાર્થથી (અર્જુનથી) અન્ય બીજી કોઈ વ્યક્તિમાં ધનુર્ધરત્વના યોગનો અર્થાત્ તાદાભ્યાદિસંબંધનો વ્યવચ્છેદ કરીને પાર્થમાં જ ધનુર્ધરત્વનો તાદાભ્યસંબંધ
विवामां माव्यो छे. (3) अत्यन्तायोगव्यवच्छे - 'सरो४ नील डोय छे ४', અહીં સરોજમાં નીલત્વ ધર્મના અત્યન્ત અયોગનો અર્થાત અસંબંધનો વ્યવચ્છેદ કરીને પૂર્ણપણે હોય છે જ' એ આકારે હોવા રૂપ ક્રિયાનું અવધારણ કરવામાં આવે છે. [प्रभावातिs, ४.१८०-१८२].
76. सम्यग्ज्ञानस्य च द्वैविध्यं प्रत्यक्षपरोक्षविषयद्वैविध्यादवसेयम् । यतोऽत्र प्रत्यक्षविषयादन्यः सर्वोऽपि परोक्षो विषयः । ततो विषयद्वैविध्यात्तद्ग्राहके सम्यग्ज्ञाने अपि द्वे एव भवतो न न्यूनाधिके । तत्र यत् परोक्षार्थविषयं सम्यग्ज्ञानं तत् स्वसाध्येन धर्मिणा च संबद्धादन्यतः सकाशात्सामान्येनाकारेण परोक्षार्थस्य प्रतिपत्तिरूपम्, ततस्तदनुमानेऽन्तर्भूतमिति प्रत्यक्षानुमानलक्षणे द्वे एव प्रमाणे । तथाहि-न परोक्षोऽर्थः साक्षात्प्रमाणेन प्रतीयते, तस्यापरोक्षत्वप्रसक्तेः । विकल्पमात्रस्य च स्वतन्त्रस्य राज्यादिविकल्पवदप्रमाणत्वात्, परोक्षार्थाप्रतिबद्धस्यावश्यतया तदव्यभिचाराभावात् । न च स्वसाध्येन विना भूतोऽर्थः परोक्षार्थस्य गमकः, अतिप्रसक्तेः । धर्मिणा चासंबद्धस्यापि गमकत्वे प्रत्यासत्तिविप्रकर्षाभावात् स सर्वत्र प्रतिपत्तिहेतुर्भवेत् । ततो यदेवंविधार्थप्रतिपत्तिनिबन्धनं प्रमाणं तदनुमानमेव, तस्यैवंलक्षणत्वात् । तथा च प्रयोग:-- यदप्रत्यक्षं प्रमाणं तदनुमानान्तर्भूतं यथा लिङ्गबलभावि, अप्रत्यक्षप्रमाणं च शाब्दादिकं प्रमाणान्तरत्वेनाभ्युपगम्यमानमिति स्वभावहेतुः । यच्च यत्रान्तर्भूतं तस्य न ततो बहिर्भावः यथा .प्रसिद्धान्तर्भावस्य क्वचित्कस्यापि, अन्तर्भूतं चेदं प्रत्यक्षादन्यत्प्रमाणमनुमानमिति स्वभावविरुद्धोपलब्धिः, अन्तर्भावबहिर्भावयोः परस्परपरिहारस्थिति
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |