Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 145

૫૪
તકરહસ્યદીપિકા અવિનશ્વર અર્થાત નિત્ય સ્વભાવવાળા ઉત્પન્ન થાય છે એ પક્ષ પ્રમાણબાધિત છે.
62. अथ विनश्वरस्वभावः समुत्पद्यते; तथा च सति विजाभावादायातमस्मदुक्तमशेषपदार्थजातस्य क्षणिकत्वम् । तथा चोक्तम्___"जातिरेव हि भावानां विनाशे हेतुरिष्यते।
यो जातश्च न च ध्वस्तो नश्येत्पश्चात्स केन च ॥१॥" 62. જો પોતપોતાનાં કારણોથી ઉત્પન્ન પદાર્થો વિનશ્વર અર્થાતુ ક્ષણિક સ્વભાવવાળા જ ઉત્પન્ન થાય છે એ પણ સ્વીકારવામાં આવે તો અમે બૌદ્ધોએ માનેલા ક્ષણિક સિદ્ધાન્તનું જ સમર્થન થાય. જો પદાર્થ સ્વભાવથી જ વિનાશશીલ હોય તો પછી તેના ક્ષણિક હોવામાં બાધા જ શું હોઈ શકે? આ રીતે અમારો બૌદ્ધોનો ક્ષણિક સિદ્ધાન્ત નિબંધપણે સિદ્ધ થઈ જાય છે. કહ્યું પણ છે કે –
પદાર્થોના વિનાશનું કારણ તેમની જાતિ અર્થાત્ ઉત્પત્તિ યા સ્વભાવ જ છે. અર્થાત, પદાર્થ સ્વભાવથી જ એવો ઉત્પન્ન થાય છે કે ઉત્પન્ન થતાંવેંત જ બીજી જ ક્ષણે તેણે નાશ પામવું જ જોઈએ. જો પદાર્થ ઉત્પન્ન થઈને અનન્તર પછીની જ ક્ષણે નાશ ન પામે તો પછી પાછળથી તેને કોણ નષ્ટ કરી શકશે? અર્થાત્ કોઈનષ્ટ નહિ કરી શકે.”
63. नन्वनित्यत्वे सत्यपि यस्य घटादिकस्य यदैव मुद्गरादिसामग्रीसाकल्यं तदैव तद्विनश्वरमाकल्पते न पुनः प्रतिक्षणम् । ततो विनाशकारणापेक्षाणामनित्यानामपि पदार्थानां न क्षणिकत्वमिति; तदेतदनुपासितगुरोर्वचः यतो मुद्गरादिसंनिधाने सति योऽस्य घटादिकस्यान्त्यावस्थायां विनाशस्वभावः, स स्वभावस्तस्यैवोत्पत्तिसमये विद्यते, न वा । विद्यते चेत्; आपतितं तर्हि तदुत्पत्तिसमनन्तरमेव विनश्वरत्वम् । अथ न विद्यते स स्वभाव उत्पत्तिसमये; तर्हि कथं पश्चात् भवेत् । अथेदृश एव तस्य स्वभावो यदुत कियन्तमपि कालं स्थित्वा तेन विनष्टव्यमिति चेत् तर्हि मुद्गरादिसंनिधानेऽप्येष एव तस्य स्वभावः स्यात्, ततो भूयोऽपि तेन तावत्कालं स्थेयम्, एवं च मुद्गरादिघातशतपातेऽपि न विनाशो भवेत्, जातं कल्पान्तस्थायित्वं घटादेः, तथा च जगद्व्यवहारव्यवस्थाविलोपपातकपङ्किलता, इत्यभ्युपेयमनिच्छुनापि क्षणक्षयित्वं पदार्थानाम् । प्रयोगस्त्वेवम्- यद्विनश्वरस्वभावं तदुत्पत्तिसमयेऽपि तत्स्वरूपं यथा अन्त्यक्षणवर्तिघटस्य स्वरूपम्, विनश्वरस्वभावं च रूपरसादिकमुदयत आरभ्येति स्वभावहेतुः । तदेवं विनाशहेतोरकिंचित्क