________________
ज्ञानाष्टकम् (५)
मनाक्षोभक्षुब्धाः (?) चिन्तयन्ति स्वगुणपर्यायान् शक्रस्पर्द्धिचक्रिलीलां त्यजन्ति, किं बहुना ? आत्मानन्दावबोधरसिकानामन्यद् दुष्टम्, यथार्थसम्पूर्णप्रत्यक्षात्मबोधरसिकाः तितिक्षन्ति परीषहान्, प्रारम्भयन्ति श्रेणिम्, तन्वन्ति स्वरूपैकत्वरूपं ध्यानम्, अतः ज्ञानास्वादिन एव धन्याः । उक्तं च संवेगरङ्गशालायाम्:
ते धन्ना सुकयत्था, जेसिं नियतत्तबोहरुड़ जाया । जे तत्तबोहभोई, ते पुज्जा सव्वभव्वाणं ॥ १ ॥ जेसिं निम्मलनाणं, जायं तत्तं सहावभोगित्तं । ते परमा तत्तसुही, तेसिं नामं पि सुट्टुयरं ॥२॥ तेषां जन्म जीवितं सफलम्, ये स्वतत्त्वबोधरसिका इति, अतो ज्ञानी ज्ञाने मज्जति, यथा मरालः - हंसः मानसे मज्जति तथा इति ॥ १ ॥
निर्वाणपदमप्येकम्, भाव्यते यन्मुहुर्मुहुः ।
तदेव ज्ञानमुत्कृष्टम्, निर्बन्धो नास्ति भूयसा ॥२॥ निर्वाणपदमिति - निर्वाणपदं निष्कर्मताहेतुपदम्, एकमपि स्याद्वादसापेक्षम्, मुहुर्मुहुः - वारंवारं भाव्यते - आत्मतन्मयतया क्रियते, वाचना-प्रच्छना-परावर्त्तना - ऽनुप्रेक्षा- धर्मचिन्तन-परिशीलन-निदिध्यासन-ध्यानतया करणं कर्तृत्वं कार्यत्वं कारणत्वम् आधारत्वम् आस्वादनं विश्रामः स्वरूपैकत्वम् । तदेवोत्कृष्टं ज्ञानं येनाऽऽत्मा स्वरूपलीनो भवति अनाद्यनास्वादितात्मसुखमनुभवति । तत् पदमप्यभ्यस्यम् । शेषेण वाग्विस्ताररूपेण भूयसाऽपि वेदनज्ञानेन न निर्बन्धः । किं बहुतरेण जल्पज्ञानेन ? भावनाज्ञानं स्वल्पमप्यमृतकल्पम् अनादिकर्मरोगापगमक्षममिति ॥२॥
-
स्वभावलाभसंस्कार-स्मरणं ( कारणं ) * ज्ञानमिष्यते । ध्यान्ध्यमात्रमतस्त्वन्यत् तथा चोक्तं महात्मना ॥३॥
स्मरणं - A. D., L.D. 1. 1 टीकायां स्मरणम् इति पदं व्याख्यातम् ।
Jain Education International
३३
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
