________________
સાહેબો માટે કામ કરતા નોકરનું જીવન કેવું હોય છે તે અભણ ધોન્ડી દ્વારા વ્યક્ત થયું છે. પ્રામાણિકતા, ખંત, મહેનત, ચીવટ અને સેવાતત્પરતાની સાક્ષાત મૂર્તિ જેવો ધોન્ડી અનેક સાહેબો સાથે દેશ-વિદેશમાં ફરી આવ્યો છે. એક આંખ ગુમાવી છે, પરણવા તૈયાર થયેલી ઓરત તેને છેતરી ભાગી ગઈ છે, સાહેબનાં બંને ખિસ્સામાંથી કોઈ એક ખિસું પસંદ કરી તેમાંથી બક્ષિસરૂપે પૈસા લેવા જતાં પાંચસો રૂપિયાના બદલે પાંચ રૂપિયાવાળા ખિસ્સામાં હાથ જવો – વગેરે અનેક બાબતોથી આ ચરિત્ર વાર્તા જેવો આનંદ આપીને ધોન્ડી જેવા અભણ માણસો પણ નસીબવાદની લિસૂફી ઉપર પોતાનું જીવન કેવી શાંતિથી પસાર કરી દેતા હોય છે તે ચરિત્રકારે દર્શાવ્યું છે. અહીં ધોડીને નિમિત્તે લશ્કરી મૅસ, તેની કડક શિસ્ત, ઑફિસરો સાથેના વ્યવહારની રીતરસમો વગેરે પણ પાર્શ્વભૂમાં આવતાં રહીને ચરિત્રને વળ આપતાં રહે છે.
- બ્રિગેડિયર દારૂવાલાનું ચરિત્ર પણ આકર્ષક બન્યું છે. લશ્કરી માહોલમાં ઈસ્પેક્શન હોય, બ્રિગેડિયર કક્ષાનો માણસ આવતો હોય ત્યારે મેસથી માંડીને સમગ્ર કેમ્પમાં કેવી ચહલપહલ રહેતી હોય છે, કર્તવ્યનિષ્ઠા અને ચીવટ ત્યારે કેવાં સરાણે ચઢતાં હોય છે. સિક્રેટ ડોક્યુમેન્ટ્સની કેવી કડક ચકાસણી મોડી રાત સુધી ચાલતી હોય છે અને અઢળક કામ પછી શિસ્તની એ કડક દુનિયા રાત્રિની પાર્ટીમાં કેટલી સહજતાથી મજાક-મશકરી કરી જીવનનો રંગ માણી લે છે અને બ્રિગેડિયર જેવો મોટો ઓફિસર પણ એવી હસી-મજાક કેવી કરાવે છે એ સર્વનું અહીં કોઈ કથા-વાર્તાની ઢબે જિજ્ઞાસાભર્યું વર્ણન થયું છે. બ્રિગેડિયર દારૂવાલા જાના બદલે પરેડ ચાલુ છે એમ જ્યારે જાહેર કરે છે ત્યારે સૌ અફસરો તેને મિલિટરી સ્પિરિટથી કેવી રીતે વધાવી લે છે એનું અહીં સરસ વર્ણન થયું છે. એ સર્વ વચ્ચે બ્રિગેડિયર દારૂવાલાની કર્તવ્યનિષ્ઠ ને કર્તવ્યવ્યસ્ત, શારીરિક-માનસિક સમૃદ્ધિની પ્રતિમા હૃદ્ય રીતે રચાતી આવી છે.
જમાદાર બિલેનું ચરિત્ર લશ્કરી અફસરનું બાહ્ય અને આંતર વ્યક્તિત્વ – બે છેડેથી કેવાં વિભિન્ન પરિમાણો દાખવતું હોય છે તે ચરિત્રકારે બિલે સાથેના જાતઅનુભવથી તાદૃશ્ય રીતે દર્શાવ્યું છે. જે બિલે પરેડ વખતે ગલી લાગે, “ગધેડો' કે “મુડદા' જેવા શબ્દો બોલવાને કારણે અણઘડ લાગે પણ એ જ બિલે ચરિત્રકાર શાહ ગ્રેનેડ ફેંકવામાં ભૂલ કરતાં એ ઘટના કેવી ઘાતક બની શકે તે સમજી તરત જ શાહના આખા શરીરને બચાવવા પોતાના શરીરથી તેમને ઢાંકી દે ત્યારે તેમના વિશેનો ખ્યાલ જ બદલાઈ જાય. તુંડમિજાજી લાગતા બિલેના વ્યક્તિત્વના એક બીજા માનવીય પાસાનું તે અહીં આપણને દર્શન કરાવે છે. બિલેની સાથે લશ્કરી ટ્રેઇનિંગો અને ત્યાંના વાતાવરણનો પણ અહીં સારો ચિતાર રજૂ થયો છે.
३४
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org