________________
૧૮૮
વરૂ૫સાધનાનાં સોપાન
સમ્યગુભાવો અને અંતરંગ શુદ્ધિ છે. ઉપાદાનકારણ સ્વસંવેદ્યરૂપ અને અસાધારણ કારણનો આધાર છે. અસાધારણકારણમાં શુદ્ધિ અશુદ્ધિ બંનેનો સંભવ છે.
સાદિઅનંત ભાગો જીવના કેવળજ્ઞાન - સિદ્ધત્વ સિવાય કોઈને લાગુ પડતો નથી. ક્ષાવિકભાવ આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. ઉપશમ, ક્ષયોપશમ,
ઔદયિક અશુદ્ધ સ્વરૂપ છે. પુદ્ગલની દરેક અવસ્થાઓ પોતાનું સ્વરૂપ છે, વિભાવ નથી કારણ કે પુદ્ગલને વેદન નથી. પુદ્ગલનો એક અવિભાજ્ય પરમાણુ સ્વતંત્ર હોય ત્યારે સ્વભાવ કહેવાય પણ પરમાણુઓ ભળીને સ્કંધ બને ત્યારે તે વિભાવ થયો કહેવાય.
સંસારમાં જીવો પરસ્પર ઉપકારી અને અપકારી બંને પ્રકારે છે. તેમ પુદ્ગલ નૈમિત્તિકપણે અપકારી અને ઉપકારી બંને પ્રકારે છે. ગુલાબ અને કાંટાની જેમ. સુખ અને દુઃખના સંયોગની જેમ, નિમિત્ત સંબંધ છે. વળી જેમ માલિક નબળો હોય અને સેવક બળવાન હોય તોપણ સેવક સહન કરે, દુઃખ પામે. માલિક સુખ પામે.
પર દ્રવ્ય માટે જે દ્રવ્ય નિમિત્તરૂપ બને એટલે તે દ્રવ્યના ગુણને શક્તિ કહેવાય. શક્તિનો સદ્ઉપયોગ બીજા દ્રવ્યો પ્રત્યે કરો તો શક્તિ વધે, ખૂટે નહિ. બીજાં દ્રવ્યો પરત્વે શક્તિનો સદ્દઉપયોગ ન કરો તો શક્તિ ઘટે, ઉપરાંત વિપરીત ફળ આપે. કાળક્રમે ફલ પરિપક્વ થાય છે. કાળને કોઈ થંભાવી શકતું નથી દરેક દ્રવ્યની જેમ તે સ્વતંત્ર છે. પળેપળ શુંખલાની જેમ જોડાયેલી છે. માનવના જન્મ-મરણ સાથે કાળ જોડાયેલો છે.
જીવ અને પુદ્ગલ દ્રવ્યને બદ્ધ સંબંધે પરિણામી દ્રવ્ય તરીકે લીધા છે. બદ્ધ સંબંધ એટલે એક ક્ષેત્રે અવગાહના થવી. આત્માના પ્રદેશો અને કર્મવર્ગણાની એક ક્ષેત્રે અવગાહના થઈ તે બદ્ધ સંબંધ પરિણમન છે. આત્મપ્રદેશો અને જ્ઞાનચેતના તે એક ક્ષેત્રી અવગાહના છે, તે તૂપ પરિણમન છે. આત્માના પ્રદેશો અને આકાશાસ્તિકાય એક ક્ષેત્રે સ્પર્શ સંબંધ અવગાહના છે. આ તદ્રુપ અને સ્પર્શ પરિણમન નિર્દોષ છે. બદ્ધ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
