________________
બુદ્ધિ વડે મમત્વ કરવું તે શુભ ઉપયોગ બંધનું કારણ છે પણ મોક્ષનું કારણ નથી. બંધ અને મોક્ષ બંનેનું કારણ એક જ ન હોય. બંનેનું પ્રતિપક્ષીપણું છે. આથી વ્રત અવ્રતના વિકલ્પ રહિત ઉદાસીન વીતરાગ શુદ્ધોપયોગ મોક્ષમાર્ગ છે. તેનો અર્થ એ નથી કે પ્રતાદિ છૂટી જાય છે પરંતુ તેમાંથી કર્તુત્વભાવ છૂટી જાય છે.
૩િ૦૪] યદ્યપિ જીવોની ભૂમિકાનુસાર શુદ્ધોપયોગ ન થઈ શકે ત્યાં સુધી અશુભને છોડીને શુભમાં પ્રવર્તવું. શુદ્ધોપયોગની યોગ્યતા ન હોય અને શુભના નિમિત્તને ત્યજી દે તો અશુભયોગમાં અશુદ્ધતાની અધિકતા હોવાથી સદ્ગતિ જેવાં નિમિત્તો પણ પ્રાપ્ત થતાં નથી પરંતુ શુભોપયોગનાં સ્થાનો ધર્મપરિણતિ નથી તેવી સમજ રાખી શુદ્ધતા પ્રત્યે દૃષ્ટિ સ્થાપવી.
અશુદ્ધોપયોગ અને પદ્રવ્યરૂપ બાહ્ય અવ્રતાદિક પ્રવૃત્તિને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ છે. તેમ જ શુભોપયોગને અને વ્રતાદિની પ્રવૃત્તિને નિમિત્ત નૈમિતિક સંબંધ છે. વ્રતાદિના શુભોપયોગને ઉપચારથી મોક્ષ માર્ગ માન્યો છે. વાસ્તવમાં શુભોપયોગ – અશુભોપયોગને હેય જાણી તેનો ઉપાય કરવો. શુદ્ધોપયોગને ઉપાદેય જાણી આદરવો. અર્થાત્ પ્રથમ અશુભોપયોગને ત્યજી શુભોપયોગ પ્રત્યે રહેવું પછી શુભોપયોગને ત્યજી શુદ્ધોપયોગમાં આવે તેવી મોક્ષમાર્ગના ક્રમની પરિપાટી છે. [૩૦૬]
શુભોપયોગમાં રોકાયા વગર શુદ્ધોપયોગનો પ્રયત્ન કરે તો શુદ્ધોપયોગની પ્રાપ્તિ થાય. વળી મિથ્યાષ્ટિનો શુભોપયોગ શુદ્ધોપયોગનું કારણ છે જ નહિ. માત્ર સમ્યગ્ દૃષ્ટિને શુભોપયોગની નિકટ થતાં શુદ્ધોપયોગની પ્રાપ્તિ થાય છે. સમ્યગ્દષ્ટિને જેટલા પ્રકારનો રાગ ઘટ્યો તેટલું ચારિત્ર માને છે. જેટલો અંશ રહ્યો તે ચારિત્રમોહનીયનો ઉદય છે.
[૩૦] સમ્યગ્દષ્ટિ પરદ્રવ્ય અને પરદ્રવ્યના ભાવમાં અહંમમત્વ કરતો નથી. સદા ઉપશમ ભાવને ભાવે છે. અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ ઇન્દ્રિય
અમૃતધારા ૮૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
