________________
ધારણ કરવી. તે અધ્યાત્મ - આત્મજ્ઞાન છે.
દેહાદિને જાણનાર જ્ઞાન છે, પરંતુ આત્મા તો સ્વસંવેદનશાન દ્વારા જણાય છે. ઇન્દ્રિયજ્ઞાનમાં આત્મા જણાતો નથી અને સ્વસંવેદન જ્ઞાનમાં શરીર પણ જણાતું નથી. આમ જ્ઞાન દ્વારા સ્વ-પર ભેદ જણાય છે. આત્માને અંતરંગ વડે અનુભવીને શરીરાદિને બાહ્ય પદાર્થ જાણીને શરીર અને આત્માની ભિન્નતાનો દઢ જ્ઞાનાભ્યાસ થતાં જીવ સર્વ કર્માદિથી મુક્ત થાય છે.
જ્ઞાનમાત્ર જ જેની કાયા છે, એવો આ આત્મા કામણશરીરરૂપી કાંચળી વડે આવૃત છે. સર્વેની કાંચળી શરીરની ઉપર રહે છે પણ શરીરની અંદર રહેતી નથી તેમ કાર્પણ શરીરનો સંબંધ આત્મા સાથે બાહ્યરૂપે છે, આત્મારૂપે નથી. સર્પના શરીર ઉપર કાંચળી હોય ત્યાં સુધી સર્પના રંગનું જ્ઞાન થતું નથી. તેમ મોહનીયના ઉદયાદિરૂપ કાર્પણ વર્ગણાથી આચ્છાદિત ઉપયોગમાં આત્મસ્વરૂપનું ભાન થતું નથી. ઉપયોગ પરિણામથી સ્થિરતા થતાં ઉપયોગ શુદ્ધ થાય છે તે ઉપયોગમાં આત્માનુભૂતિ થાય છે.
[૧૯૫] પરિણામની સ્થિરતા માટે મહાત્માઓ ત્રણ ગુપ્તિને આરાધે છે. મન, વચન, કાયાની સાથે જીવના પરિણામ જોડાય તેને યોગ કહે છે. માત્ર યોગના જોડાવાથી આત્મપ્રદેશોનું કંપન થાય છે, તે અનુસાર આત્મપરિણામનું મન, વચન, કાયા સાથે જોડાણ થાય છે ત્યારે આત્મામાં અન્ય અસ્થિરતારૂપ ભાવો થાય છે. તે ભાવોના પરિણામની સ્થિરતા કરવી તેને મનગુપ્તિ વચનગુપ્તિ અને કાયગુપ્તિ કહે છે. વળી મૌન વડે વચન વ્યવહાર અટકાવી શકાય. દેહકાર્યની નિવૃત્તિ વડે કાયાની સ્થિરતા રાખી શકાય. મનને સંકલ્પવિકલ્પથી અટકાવવા મુશ્કેલ છે. તેને માટે ત્રણેની ગુપ્તિ આવશ્યક છે. [૨૯૬]
ગુપ્તિમાં ધ્યાન નિહિત છે. શુભમાં રહેવું તે ગુપ્તિ – શુદ્ધમાં હોવું તે ગુપ્તિ. જેમકે મનોગુપ્તિ એટલે મનની શુભ ધારા, શુભ વિચારો,
૮૦ અમૃતધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
