________________
પાત્રતા હોય છે. સ્વદોષ જણાય અને બેફિકર રહે તો સ્વચ્છંદતા આવી જાય. જેમ દોષમાં એકત્વબુદ્ધિ કરવાની નથી તેમ દોષને પોષણ આપવું એ મુમુક્ષતા નથી. અથવા બાહ્ય નિમિત્તને દોષ આપશે તોપણ, મુમુક્ષતાનો વિકાસ નહિ થાય માટે મુમુક્ષુદશામાં ગુરુગમે જ્ઞાનમાર્ગે જવું હિતાવહ છે.
[૨૨૫] જે સમયે મિથ્યાત્વભાવરહિત નિર્મળ આત્મજ્ઞાનની પરિણતિ સ્વસ્વરૂપમાં લીન થાય તે સમયે હિંસાદિ પાપો, રાગાદિ મલિન ભાવો દૂર થઈ જાય છે અને પ્રત્યક્ષ આત્માનુભૂતિ થાય છે. પોતાના જ્ઞાનઉપયોગ વડે પોતાના જ નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપને જાણવું, કે અનુભવ કરવો તે જ નિર્વિકલ્પ સ્વસંવેદનજ્ઞાનને નિશ્ચયથી જ્ઞાન કહે છે. આત્મા સ્વસંવેદ્ય છે અર્થાતુ પોતાથી જ પોતાને જાણે છે. [૨૬]
મિથ્યાત્વ રહિત નિર્મળ આત્મજ્ઞાન કોઈ એક પદાર્થમાં વારંવાર સ્થિરતા પામે છે ત્યારે તેને ધ્યાન કહે છે. આમ ધ્યાન એ જ્ઞાનની એક અવસ્થા છે. જે વડે ઘાતી કર્મોનો નાશ થાય છે. યદ્યપિ આ ધ્યાન નિશ્ચયથી શુદ્ધાત્માનું છે. વ્યવહાર અપેક્ષાએ પ્રારંભમાં શુદ્ધ અવલંબન યુક્ત ધ્યાન હોય છે. શુદ્ધાત્માના ધ્યાન વિના અન્ય પદાર્થનું ધ્યાન દારુણ સંસારના પરિભ્રમણનું કારણ છે. [૨૭]
સમ્યગ્દષ્ટિ યુક્ત આત્માનો અનુભવ તે સ્વસંવેદન છે. જેમાં આત્મા જ જ્ઞાતા અને આત્મા જ ય છે. પર જાણવાયોગ્ય નથી જણાવા યોગ્ય નથી. એમ જેનું જ્ઞાન સ્વમાં ડૂબે છે તે સંસારથી છૂટે છે. જેનું જ્ઞાન શેયમાં ડૂબે છે તે સંસારમાં ભમે છે. આથી જ્ઞાની પુરુષોને આશ્ચર્ય છે કે આત્મા પરને જાણે છે એમ કહે ત્યારે સ્વને કેમ જાણતો નથી?
[૨૮] અજ્ઞાની જીવને સ્વ-પરના ભેદનું – લક્ષણનું કિંચિત માત્ર જ્ઞાન ન હોવાથી વસ્તુ જે સ્વરૂપે છે તે રૂપે જાણતો નથી. એટલે પરપદાર્થોના સંયોગે રાગાદિ ભાવ કરે છે અને તેના પરિણામનો અજ્ઞાની અનુભવ
૬૨ અમૃતધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
