________________
ધર્મવાળાને અત્યંત ગુણકારી છે, અશુભ કર્મનો ક્ષય કરવાવાળી છે. વળી હજી અપ્રમત્તદશાની પરિપક્વતા નથી તેવા યોગીઓને પણ અભ્યાસકાળે ચિત્તશુદ્ધિ માટે આવશ્યકાદિ સક્રિય રાગાદિ પ્રમાદને રોકવાવાળી હોય છે. જ્યારે જ્ઞાનદશા પ્રાપ્ત થાય ત્યારે એ ક્રિયાની અપેક્ષા રહેતી નથી. ક્રિયાએ કરીને રહિત જ્ઞાન હોતું નથી, અને જ્ઞાને કરીને રહિત કિયા હોતી નથી. પરંતુ એના ગૌણ અને મુખ્યપણે કરીને અવસ્થાભેદ છે.
[૮૧૩] જેને નવતત્ત્વની, દેવગુરુ શાસ્ત્રની કે સ્વ-પરની ભિન્નતા-ભેદનો પરિચય નથી તેને શુદ્ધાત્માનું શ્રદ્ધાન પણ નથી મનાતું. વળી તેમ હોય તો પણ જો શુદ્ધાત્માની નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિ કરે તો જ સમ્યગ્દષ્ટિ કહેવાય. આવું ગુણસ્થાનક – નિશ્ચય સમ્યકત્વ ચોથા ગુણસ્થાને નિયમથી હોય છે અર્થાત્ કે તે એક દેશ (અલ્પાંશ) મોક્ષ માર્ગ ગણવામાં આવે છે. મુખ્યત્વે સાતમે ગુણસ્થાનકે હોય. [૮૧૪] - આત્માનો જેવો સ્વભાવ છે તેના આશ્રયે શ્રદ્ધા કરવી તે સમ્યકત્વ છે. તે શ્રદ્ધારૂપ પરિણતિ તે નિશ્ચય છે એવા નિશ્ચયયુક્ત સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માને તત્ત્વાદિની શ્રદ્ધા, દેવગુરુની ભક્તિ, બહુમાન વિનય આવે તેવો વ્યવહાર હોય, પણ ત્યાં જ અટકે અને સ્વભાવનો આશ્રય છોડે તો તે સમ્યગ્દષ્ટિ નથી. તેવા વ્યવહાર સાથે નિશ્ચય સમ્યકત્વ હોય તો તે તે વ્યવહાર સાચો અને નિશ્ચય પણ સાચો કહેવાય. [૮૧૫]
અંતરમાં જે બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે શુભાશુભ ભાવ થાય છે, તેના વેદનમાં મને સુખ કે દુઃખ નથી, હું તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છું, તેવા વેદનમાં તેને આત્મશાંતિ અનુભવાય છે. શુદ્ધાત્માથી વિપરીત અન્ય ભાવમાં તેને આત્મવૃત્તિ થતી નથી. સમ્યગ્દર્શનના પરિણામે ઉપયોગ આ રીતે રાગથી જુદો પડે છે. જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ભલે હો, છતાં તે સમ્યગુપણે છે. તેનું જ્ઞાન જો સ્વભાવમાં તન્મયપણે વર્તે તો તે સમ્યક છે. અને પરભાવમાં વર્તે તો તે મિથ્યા છે. જ્ઞાનીનો ઉપયોગ પરને જાણવામાં
અમૃતધારા ૨૨૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
