________________
અપૂર્ણ છે, રાગી છે, કર્તુત્વબુદ્ધિવાળો છે, અજ્ઞાની છે. પરને ફેરવવાને બદલે સ્વમાં વળે તો તેનું અજ્ઞાન ટળી જ્ઞાનમય દશા પ્રગટે, જ્યાં કોઈ કર્તુત્વ નથી.
[૭૬૪] સ્વાધ્યાય: સ્વના સાક્ષાત્કારના ઉપક્રમને જ સ્વાધ્યાય કહેવાય છે. સ્વાધ્યાય સ્વ-ભાવ-પરિણતિ માટે છે. વિભાવને દૂર કરવા માટે છે. પૌદ્ગલિક પદાર્થોનું અધ્યયન, અભ્યાસવિદ્યા એ સ્વાધ્યાય નથી. આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં રમણતા તે સ્વાધ્યાય છે. આત્માનો અધ્યાય એ ચિંતન છે. આ સ્વ-અધ્યયન પછી જ શાસ્ત્ર અધ્યયન ફળદાયી થાય છે.
[૬૫] સંસારી જીવને અશુભ સંસ્કારોનો ઉદય થવાનો હોય ત્યારે તેના પૂર્વચિહ્ન રૂપે અરતિ, આકુળતા અનુભવાય છે. ત્યારે જીવનવિકાસના સગુણો પર આવરણ આવે. આવા અશુભ કર્મોદયને નિવારવાના ઉપાયમાં શાસ્ત્રકાર જણાવે છે કે આંતરબાહ્ય ભય જેવાં કારણોમાં અરિહંતાદિનું સવિશેષ પ્રત્યક્ષ સરુનું શરણ લેવું. શારીરિક રોગની જેમ બાધક કર્મની પીડા આવે ત્યારે કોઈ પણ તપનું અનુષ્ઠાન લેવું. ઝેરી જંતુના ઝેરની જેમ મોહનું જોર વધે ત્યારે ઉત્તમ ગ્રંથના સ્વાધ્યાયરૂપ મંત્રનો આશ્રય લેવો. આમ કરવાથી ભાવિ ઉદય અટકે છે અથવા બળ ઘટે છે. એ ઉપાયો સ્વયે ગુરૂપ બની રહે છે. [૭૬૬]
સ્વાધ્યાય દ્વારા અશુભ સંસ્કારો, સુષુપ્ત વાસનાઓ શમે છે. શુદ્ધ અંતઃકરણ આત્મ-સ્વરૂપ પ્રાપ્તિનું અમોઘ સાધન છે. પૂર્વસંસ્કારો, વાસનાઓ ઊઠશે, તેની સાથે પ્રતિક્રિયામાં ન જતાં સાક્ષીભાવ કેળવવો. ક્રોધની સામે ક્ષમા એ પ્રતિક્રિયાનો પ્રકાર છે. તેનાથી આગળની દશા સાક્ષીભાવની છે. મારો સ્વભાવ ક્રોધાદિ રૂપ નથી, હું તેની સાથે શા માટે તાદાસ્ય કરું ? એમ દરેક વાસના કે પ્રકૃતિ સાથે તાદાત્મ સંબંધ ન થાય તો હું નથી ક્રોધી કે માની. સ્વરૂપનું તાદાસ્ય થતાં સાક્ષીભાવની સબળતા વિકારોથી મુક્ત રાખશે. તે સાક્ષીત્વમાં જણાશે કે આ વિકારથી
૨૧૨
અમૃતધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
