________________
બદલે બહારની પર્યાયોમાં ફેરફાર કરવો એટલે ક્ષણે ક્ષણે પલટાતી અવસ્થાઓ જે સ્વયં પરિવર્તનશીલ છે તેમાં ફેરફાર કરવો, પુરુષાર્થ કરવો તે ભ્રાંતિ છે પરંતુ દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયના યથાર્થ સ્વરૂપને સમજી વૈકાલિક એવા શુદ્ધ દ્રવ્યનો આશ્રય કરવો તે પુરુષાર્થ છે. દષ્ટિ ત્યાં સ્થાપન કરવી. વસ્તુના સ્વરૂપને જાણવું. પરના સ્વરૂપ પ્રત્યે નિર્લેપ રહેવું તે અંતરંગ પુરુષાર્થ છે. જોકે આ અપ્રમત્ત દશાની ભૂમિકા છે. તે સિવાય જ્ઞાતા દ્રષ્ટાભાવની સાધના શક્ય નથી. [૩૫૪]
કર્મજન્ય વિકારના સંયોગરહિત મૂળમાં હું શુદ્ધ ચેતનતત્ત્વ છું આવી ધારણા કે શ્રદ્ધાના અભાવે જીવ કર્મોદયના ધક્કે ચઢ્યો છે. પૂર્વકૃત કર્મનો ઉદય તેના કાળે થવાનો હોય છે ત્યારે થાય છે ત્યાં તારો પુરુષાર્થ એ છે કે તે કર્મરૂપ હું નથી એવા દઢ નિર્ણય વડે તે કર્મોદયથી થતી માનસિક વાચિક કે કાયિક ક્રિયાઓના જ્ઞાતા દ્રષ્ટા રહેવું. ભવિતવ્યતા પ્રમાણે તે અવસ્થાઓ ઉત્પન્ન થશે અને જશે. તારે શું કરવાનું? ખલકનો ખેલ ઉદાસીન ભાવે જોવાનો અને પરિણામને ચૈતન્યસ્વભાવમાં ટકી રહેવા બળ કરવું, આ આત્મપુરુષાર્થ
[૩૫૫] લોક સ્થિતિ, કર્મસ્થિતિ, નિયતિ, દેહ, પૌદ્ગલિક ક્રિયાઓ રાગદ્વેષાદિક ભાવ, વિકલ્પ–સંકલ્પના પરિણામો વગેરે સ્વકતૃત્વ સ્વીકારવા તૈયાર થાય, સ્વયંપરિણમન) ત્યારે લોકસ્થિતિ વગેરેમાંથી જે કોઈમાં કાયિકાદિ ક્રિયા, વિભાવ પરિણામ વગેરેનું કર્તૃત્વ સંગત થાય તેને તેનું કર્તુત્વ યોગ્ય દૃષ્ટિકોણથી જેનું છે તેને સોંપી પોતાના માથેથી ભ્રાંત કર્તુત્વનો ભાર ઉતારીને પોતાનું લક્ષ્ય, ઉપયોગ અને પરિણતિરૂપે સાક્ષીમાત્ર ચૈતન્ય સ્વભાવમાં લીન થવું, આ આભ્યન્તર તાત્ત્વિક પુરુષાર્થ છે.
૩૫૬] છતાં વ્યવહારનયનો ઉપદેશ તે તે ભૂમિકાએ ઉપયોગી છે. અગર તો સ્વચ્છેદનું પોષણ થાય છે. સંસાર છોડો. મોક્ષ મેળવવા જેવો
૯૬
અમૃતધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
