________________
નિર્દોષ સુખથી ભરપૂર શુદ્ધ પરિણામ પ્રત્યે જેમને દૃષ્ટિ કે બોધ નથી. તે સંસારનું પરિભ્રમણ પામી દુઃખ પામે છે. તેઓ સ્વપ્ન પણ સુખ પામતા નથી.
જીવો મહદ્ અંશે સંસારમાં ક્યાં અને કેવું દુઃખ છે તે જાણતા જ નથી. જે જાણે છે કે ક્યાંય કંઈ સાંભળ્યું છે તેમાં તે વિશે ગંભીરતા નથી. જેઓએ સર્વજ્ઞ પ્રણીત જગતના સ્વરૂપને સાંભળ્યું છે તો પણ તે સત્ય જ છે તેવી શ્રદ્ધા નથી. મનમાં નિરંતર ચાલતા વિકલ્પો, શુભાશુભ ભાવો સુખદુઃખનું કારણ બને છે. એક પણ વિકલ્પ વ્યર્થ જતો નથી તેવો કમણુઓની તેની સાથે સંબંધ છે.
ક્યાં કેવું દુઃખ છે?
તદ્દન નીચે જુઓ તો સાતમી નરક છે તેથી ઉપરમાં બીજી નરકભૂમિઓ છે, એમ કુલ સાત નરકની ભૂમિ છે, તે સ્થાનના તદ્દન મલિન પદાર્થો, વાતાવરણમાં અંધકાર, જેમાં લાંબા આયુષ્ય વડે ઘણા દુઃખે કરી જીવન વ્યતીત થાય છે.
નરકના જીવો સ્વયં કૂર પરિણામવાળા હોઈ અન્યોન્ય છેદનભેદન વડે મહાદુઃખ આપે છે અને પામે છે, જેનું વર્ણન કરવા જ્ઞાનીઓ પણ મૌન સેવે છે. - ત્યાર પછી થોડા ઉપર આવો ત્યાં એકેન્દ્રિયથી માંડીને પંચેન્દ્રિય પશુ આદિનાં પરાધીન જીવન છે. માનવો દ્વારા થતો તેમનો સંહાર, સુધાતૃષાથી રિબાઈને મરવું, કતલખાને પહોંચી મહોત્રાસ વડે મૃત્યુને શરણ થવું. સ્થાવર પૃથ્વી આદિના જીવોનું દુઃખ તો કહેવું અને સાંભળવું જ દુઃખદાયક છે તો પછી તે તે સ્થાનોમાં ઉત્પન થઈ દુઃખ ભોગવવું કેટલું કષ્ટદાયક છે ?
માનવજન્મ પામ્યા પછી પુણ્યવંતા જીવો કંઈક શાતા અનુભવે છે. મૃત્યુલોકના માનવીને પણ એકાંતે સુખ તો નથી. સુખ સામગ્રી સંપન્ન કુળમાં જન્મ થવો, તેમાં પણ ધર્મના સંસ્કારવાળા ઘરમાં
હૃદયપ્રદીપનાં અજવાળાં ૧૩૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
