SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 411
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ( -३१८ ) कल्याणकारके अथ मुखरोगाधिकारः मुखरोगों के स्थान. मुखे विकारायतनानि सप्त तत् । यथा तथोष्ठौ दशना सजिह्वया || स्वदंतमूलानि गलः सतालुकः । प्रणीतसर्वाणि च तेषु दोषजाः ॥ ४४ ॥ भावार्थ:- मुखमें व्याधियोंके आधारभूत स्थान सात बतलाये गये हैं । जैसे कि दो ओठ, दांत, जिह्वा, दं. मूल, गला, ताल, इस प्रकार सात हैं । उन सबमें दोषज विकार उत्पन्न होते हैं ॥ ४४ ॥ अष्टविध ओष्ठ रोग. पृथक् समस्तैरिह दोषसंचित- । रसृग्विमिश्रैरभिघाततोपि वा ॥ समांसमेदोभिरिहाष्टभेदतः । सदोषकोपात्प्रभवति देहिनां ॥ ४५ ॥ भावार्थ:-- बात, पित्त, कफ, सन्निपात, रक्त, अभिघात, मांस व मेदा इनके विकार से प्राणियों के ओठमें आठ प्रकारके रोगोंकी उत्पत्ति होती है ॥ ४५ ॥ वातपित्त, कफज, ओष्ठ रोगों के लक्षण. सवेदनौ रूक्षतरातिनिष्ठुरौ । यदैवमोष्ठौ भवतस्तु वातजौ || सदाहपाकौ स्फुटितौ च पित्तज गुरू महांतौ कफतोतिपिच्छिलो ॥४६॥ भावार्थ:- दोनों ओंठ वेदनासहित अत्यंत रूक्ष व कठिन होते हैं उन्हे वातज विकारसे दूषित समझें । जब उनमें दाह होता हो और पक गये हो एवं फूट गये हों उस समय पित्तज विकारसे दूषित समझें । बडे व भारी एवं चिकने जिस समय हों उस समय कंफज विकारसे दूषित समझें ॥ ४६ ॥ सन्निपात रक्तमांस मेदोत्पन्न ओष्टरोगोंके लक्षण. समस्तलिंगाविह सन्निपातजा - । वसृक्प्रभूतौ स्रवतोऽतिशोणितौ ॥ स्थिरावतिस्थूलतरौ च मांसजौ । वसाघृतक्षौद्रनिभौ च मेदसा ॥ ४७ ॥ भावार्थ:- उपर्युक्त समस्त ( तीन दोषोंके ) चिन्ह जिसमें पाये जाय उसे सन्निपातज ( ओष्ठ रोग ) समझें । रक्त विकारसे उत्पन्न ओष्ठ रोग में ओठोंसे रक्तस्राव होता है | जब स्थिर व अत्यंत स्थूल ओंठ हो तो मांसज समझे । चरत्री, घी, व मधुके समान जब ओंठ हो जाते हैं उसे मेदोविकार से उत्पन्न समझें ॥ ४७ ॥ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001938
Book TitleKalyankarak
Original Sutra AuthorUgradityacharya
AuthorVardhaman Parshwanath Shastri
PublisherGovind Raoji Doshi Solapur
Publication Year1940
Total Pages908
LanguagePrakrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Ayurveda, L000, & L030
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy