________________
तस्वार्थसार
अपेक्षेने नसून या दोन जीवराशी निसर्ग सिद्ध आहेत. म्हणून याना पारिणामिक भाव उपचाराने म्हटले आहे.
५१
१ भव्य - ज्यामध्ये सम्यग्दर्शनादि गुण प्रगट होण्याची योग्यता असते त्यास भव्य म्हणतात.
२ अभव्य - ज्यामध्ये सम्यग्दर्शनादि गुण प्रगट होण्याची योग्यता नसते. जे अनंतकाळ पर्यंत संसारातच राहतात त्याना अभव्य म्हणतात. ज्याप्रमाणे जीवत्व हा जीवद्रव्याचा स्वाभाविक भाव आहे तसा भव्यत्व, व अभव्यत्व हा जीवाचा स्वभावभाव नाही. तथापि हा भव्यत्वपणा किंवा अभव्यत्वपणा कर्मनिमित्तक किंवा अन्यनिमित्तक नसून निसर्गत: या दोन राशि स्वतः सिद्ध आहेत. म्हणून याना पारिणामिक भाव उपचाराने म्हटले आहे. भव्याचा कधीही अभव्य होत नाही. अभव्याचा कधीही भव्य होत नाही. दोन्ही प्रकारच्या जीवामध्ये केवलज्ञानादि गुणांचा समूहरूप जीवत्व पारिणामिकभाव हा समान असतो. जर ' अभव्य जीवामध्ये पारिणामिक स्वभावरूप केवलज्ञानगुण न मानला तर अभव्याना केवलज्ञानावरण कर्माचा उदय मानता येणार नाही. आव्रियमाण केवल ज्ञानाच्या अभावात केवल ज्ञानावरण कर्माचा देखील अभाव मानण्याचा प्रसंग येईल.
येथे जीवामध्ये ज्ञानादिक अनन्तगुण असताना त्यासर्वांच्या जीवत्वामध्ये अंतर्भाव करून केवल जीवत्व यालाच पारिणामिकभाव म्हटले आहे.
येथे जीवत्व याचा अर्थ प्राणधारणरूप विशिष्टभवनिमित्तक जीवन हा अर्थ अपेक्षित नसून ज्ञान दर्शनादिरूप चेतनत्वशक्ति त्याला जीवत्व पारिणामिकभाव म्हटले आहे.
विशिष्ट भवनिमित्तक जीवन हे तर आयुकर्माच्या आधीन असते. त्याला पारिणामिकभाव म्हटले नाही.
Jain Education International
टीप:- १ यदि शक्तिरूपेण अभव्यजीवे केवलज्ञानं नास्ति तदा तस्य केवलज्ञानावरणं न घटेत ।
आत्रेयमाणस्य अभावे आवरणस्यापि अभावात् ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
