________________
तत्त्वार्थसार
नय-भेद द्रव्य-पर्यायरूपस्य सकलस्याऽपि वस्तुनः । नयावंशेन नेतारौ द्वौ द्रव्य पर्ययार्थिको ॥३८॥
अर्थ- प्रत्येक वस्तु ही अनेकान्तात्मक- सामान्य विशेष धर्मात्मकद्रव्य-पर्यायात्मक आहे, वस्तूच्या सामान्य द्रव्यधर्माचे प्रामुख्याने वर्णन करणारा जो नय तो द्रव्यार्थिक नय होय. वस्तूच्या विशेष-पर्यायधर्माचे प्रामुख्याने वर्णन करणारा जो नय तो पर्यायाथिक नय होय.
(सकलांशग्राहि ज्ञानं प्रमाणं, वस्त्वैकांशग्राहिज्ञानं नयः ) वस्तूच्या सकल अंशाना ग्रहण करणारे ज्ञान प्रमाण म्हटले जाते. वस्तूच्या एक एक अंश चे ग्रहण करणारे ज्ञान नयज्ञान होय. वस्तूचा सामान्य अंश संपूर्ण विशेष अंशाचा समूहरूप अंशीरूप अंश म्हटला जातो. वस्तूचे अंशीरूपाने जे ग्रहण तो द्रव्यार्थिक न' होय. वस्तूचा विशेष अंश हा एक एक अंशरूप व्यतिरेक भेदरूप असतो. त्या त्या विवक्षित अंशनिक्षेप अभिप्रायाने त्या त्या अंशाचे ग्रहण तो पर्यायाथिकनय होय.
द्रव्याथिक नयस्वरूप अनुप्रवृत्तिः सामान्यं द्रव्यं चैकार्थवाचका : नयस्तद्विषयो यः स्याज्ज्ञेयो द्रव्याथिको हि सः ॥३९।।
अर्थ-- अन्वयरूप प्रवृत्ति; सामान्य-द्रव्य हे सर्व एकार्थवाचक आहेत. सामान्य-अंशीरूप जो द्रव्यधर्म तो ज्याचा विषय आहे त्यास द्रव्यार्थिक नय म्हणतात. सामान्य हा विशेषाप्रमाणे एक अंश नसून अंशसमूहरूप अंशीरून एक अंश आहे. वस्तूचे अंशीरूप ग्रहण हे अभेदरूपाने संपूर्ण वस्तूचे ग्रहण म्हटले जाते. अंशीरूप अंशसमूहरूप अभेदवस्तु या त्याचा विषय विवक्षित अंश असतो. म्हणून हा अंशीरूप अंशग्राही नय म्हटला जातो.
पर्यायाथिक नय व्यावत्तिश्चविशेषश्च पर्यायश्चैकवाचकाः । पर्यायविषयो यस्तु स पर्यायाथिको मतः ।।४।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
