________________
तत्त्वार्थसार
भावसंवर-भावनिर्जरा-भावमोक्ष रूप परिणाम होतात. म्हणून संबरनिर्जरा-मोक्ष हा जीवतत्त्वाचा विशेष विस्तार म्हटला जातो. यामुळे हेय रूप अजीवतत्त्वाचा अभाव होतो म्हणून संवर-निर्जरा-मोक्ष याला उपादेय म्हटले आहे.
वास्तविक अध्यात्मशास्त्रामध्ये ही सातही तत्त्वे जीवाने तावत्काल धारण केलेली रूपे आहेत. त्याना परमार्थ उपादेय समजणे याचे नाव सम्यग्दर्शन नसून या सात तत्त्वामध्ये अन्वयरूपाने राहणारा जो एक कारण परमात्मा तोच या जीवाला सर्वथा उपादेय आश्रय करण्या योग्य आहे. याच्या आश्रयाने अजीव-आस्रव-बंधाचा अभाव होऊन क्रमाने संवर-निर्जरा मोक्षाची प्राप्ति होऊन आत्मा आपल्या कारण परमात्म स्वरूपात अविचल स्थिर होतो.
या सात तत्त्वाचा वाक्प्रयोग किती प्रकाराने होतो तत्त्वार्थाः रवल्वामी नाम-स्थापना-द्रव्य-भावतः ।
न्यस्यमाना नयादेशात प्रत्येकं स्युश्चतुर्विधाः ॥ ९ ॥ । अर्थ- या जीव-अजीवादि सात तत्त्वाचे कथन नयादेशाने चार प्रकारच्या भेदन्यास रूपाने केले जातं. त्यामुळे या प्रत्येकाचे चार चार भेद होतात.
जसे- १ नामजीव २ स्थापनाजीव ३ द्रव्यजीव ४ भावजीव. शास्त्रामध्ये कोणत्या ठिकाणी कोणते कथन कोणत्या नय-निक्षेपाने आहे हे जाणून घेतल्या शिवाय शास्त्राचा खरा अभिप्राय समजत नाही. म्हणून येथे निक्षेपाचे वर्णन केले आहे. निक्षेपाचे ४ भेद आहेत. १ नामनिक्षेप २ स्थापना निक्षेप ३ द्रव्यनिक्षेप ४ भावनिक्षेप
. नामनिक्षेपाचे स्वरूप या निमित्तान्तरं किंचिदनपेक्ष्य विधीयते । द्रव्यस्य कस्यचित् संज्ञा तन्नाम परिकीर्तितं ।।१०।। अर्थ- जाति, गुण, क्रिया इत्यादि कोणत्याही अन्य निमित्ताची अपेक्षा न करता केवळ लोकव्यवहार चालण्यासाठी वस्तूचा ज्या नावाने
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
