________________
तत्त्वार्थसार
नियमाने अवश्य होते. त्याला मागे पुढे अक्रम-अनियत करण्याचे सामर्थ्य जगातील कोणत्याही शक्तिशाली देवेंद्र किंवा जिनेंद्रामध्ये देखील नाहीं अशी वस्तुव्यवस्था नियतक्रमबद्ध सुव्यवस्थित आहे.
'समानशीलव्यसनेषु सख्यं ' या न्यायाने जीव स्वयं आपल्या अपराधदोषाने अज्ञान भावाने जेव्हा राग, द्वेष, मोह भावाने परिणत होतो तेव्हा त्याचा पूर्व पुद्गलकर्म नोकर्माशी बंध होतो. मूळ कर्म नोकर्माशी बद्ध झालेल्या जीवाला अमूर्तजीव न म्हणता मूर्त-अचेतन अजीवतत्त्व म्हटले आहे. प्रामुख्याने त्याला येथे अजिवतत्त्व हेयतत्त्व म्हटले आहे. या जीव अजीवतत्त्वाचा विस्तार आस्रवादि पाच तत्त्वे आहेत.
सात तत्त्वाचे हेय-उपादेयरूप विज्ञान उपादेयतया जीवो ऽ जीवो हेयतयोदितः । हेयस्यास्मिन्नुपादान हेतुत्वेनास्त्रवः स्मृतः ॥७॥ हेयोपादानरूपेण बन्धः स परिकीर्तितः । संवरो निर्जरा हेय-हानहेतुतयोदितौ ॥ हेयप्रहाणरूपेण मोक्षो जीवस्य दशितः ॥८॥ (षट्पद)
अर्थ- जीवतत्त्वाला उपादेय तत्त्व म्हटले आहे. अजीवतत्त्वाला हेय तत्त्व म्हटले आहे. हेयरूा अजीवनत्त्वाचे ग्रहण (बंध) ज्या कारणाने होतो त्यास आस्रवतत्त्व म्हणतात. हेयरूप अजीवतत्त्वाचे (उपादान) ग्रहण संक्लेषरूप एकक्षेत्रावगाह संबंध त्याला बंधतत्त्व म्हणतात. हेयरूप अजीवतत्त्वाची ज्या कारणाने हानि-नाश-क्षय होतो त्या कारणास संवर व निर्जरा म्हणतात हेयरूप अजीव तत्त्वाचा जीवापासून पूर्णपणे नाश होणे याला मोक्ष म्हणतात.
या श्लोकामध्ये जीव-अजीव आदि तत्त्वाचे हेय- उपादेय विज्ञान कसे करावे व ते का करावे याचे मार्मिक वर्णन केले आहे.
१ आसव बंधण संवर णिज्जर मोक्खा सपुण्ण पावा जे । जीवाजीव विसेसा ते वि समासेण पभणामो॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
