________________
सस्वार्थसार अधिकार ७ वा
१ आर्तध्यान लक्षण व भेद प्रियम्शेभ्रऽप्रियप्राप्ते निदाने वेदनो दये।
आतं कषायसंयुक्तं ध्यानमुक्तं समासतः ।। ३६ ॥ अर्थ- आर्त म्हणजे दुःखरूप चिंतन. आर्तध्यानाचे ४ भेद आहेत.
१) इष्टवियोगज- स्त्री-पुत्र आदि इष्ट वस्तूचा वियोग झाला असता जे दुःख चितवन.
२) अनिष्ट संयोगज- रोग- उपसर्ग- शत्रू यांचा संयोग झाला असताना जे दुःख चितवन.
३) निदान- पुढे स्वर्ग सुख वैभव- प्राप्त व्हावे अशी अभिलाषा करणे.
४) वेदनाजन्य- शरीरात रोग उत्पन्न झाला असताना. उपसर्ग प्राप्त झाला असताना दुःखाचे वेदन होणे.
२ रौद्रध्यान लक्षण व भेद हिंसायामनृते स्तेये तथा विषयरक्षणे ।
रौद्रं कषायसंयुक्तं ध्यानमुक्तं समासतः ।। ३७ ।। अर्थ- हिंसेमध्ये, असत्य भाषणामध्ये चोरी करण्याविषयी परिग्रहाचे संरक्षण होण्याविषयी राग-द्वष मोहपूर्वक कषाययुक्त चितवन त्याला संक्षेपाने रौद्रध्यान म्हणतात. याचे ४ भेद आहेत. १ हिंसानंद, २ अनृतानंद, ३ स्तेयानंद, ४ परिग्रहानंद.
ध्यानाचे लक्षण एकाग्रत्वेऽतिचिताया निरोधो ध्यानमिष्यते ।
अन्तर्मुहूर्ततस्तच्च भवत्युत्तमसंहतेः ॥ ३८ ।। अर्थ- मन-वचन- कायरूप योग प्रवृत्तीला रोकून उपयोग एकाग्र-स्थिर करणे याला ध्यान म्हणतात. हे ध्यान उत्तम संहननधारी पुरुषाला जास्तीत जास्त अंतर्मुहूर्त पर्यंत होऊ शकते.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
