________________
२२
तत्त्वार्थसार अधिकार ७ वा
प्राप्ती होण्यासाठी १ खाद्य - ( अन्न वगैरे ), २ पेय - ( दूध पाणी वगैरे), ३ स्वाद्य (आंबा वगैरे ), ४ लेह्य ( चाटण वगैरे), चारही प्रकारच्या आहाराचा त्याग करणे यास उपवास म्हणतात. एक दिवसाचा उपवास याला चतुर्भुक्ताहारत्याग, दोन दिवसाचा उपवास याला षष्ठ भुक्ताहारत्याग, तीन दिवसाचा उपवास याला अष्टभुक्त आहारत्याग. याप्रमाणे पक्षोपवास, मासोपवास, इत्यादि उपवासाचे अनेक भेद आहेत. आहाराचा त्याग करून आत्म्यामध्ये वास करणे याला निश्चय उपवास म्हणतात. आहाराचा त्याग याला व्यवहार उपवास म्हणतात.
३ रसपरित्याग तप
रसत्यागो भवेत् तैल-क्षीरेक्षु दधि-सर्पिषां ।
एक द्वि-त्रीणि चत्वारि त्यजतस्तानि पंचधा ॥। ११ ॥
अर्थ - तेल- दूध - इक्षुरस ( साखर ) - दही तूप या पाच प्रकारच्या रसापैकी एक-दोन-तीन - चार - पाच रसाचा त्याग करणे याला रस परित्याग तप म्हणतात.
तूप, तेल, तिखट, गोड-आंबट- खारट या षड् रसापैकी एक-दोनतीन इत्यादि रसाचा त्याग करणे यालादेखील रसपरित्याग तप म्हणतात.
४ वृत्तिपरिसंख्यान तप
एक वास्तु-दशागार मान मुद्गादि गोचरः ।
संकल्पः क्रियते यत्र वृत्तिसंख्या हि तत् तपः ॥ १२ ॥
अर्थ - आहार घेण्यासाठी एक घर-दोन घर - दहा घर इत्यादि
प्रमाण करणे, मूंग-उडीद इत्यादि खाद्य पदार्थाचा संकल्प करून आहारासाठी निघणे, संकल्पाप्रमाणे आहार मिळाल्यास आहार घेणे, नाहीतर न घेणे यास वृत्ति परिसंख्यान तप म्हणतात.
५ कायक्लेश तप
अनेक प्रतिमास्थानं मौनं शीतसहिष्णुता । आतपस्थानमित्यादि कायक्लेशो मतं तपः ।। १३ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
