________________
तत्त्वार्थसार अधिकार ७ वा
२१
संवरपूर्वक होणारी निर्जरा मोक्षास परंपरेने कारण होते. ही निर्जरा सम्यग्दृष्टी-रत्नत्रयसंपन्न ज्ञानी तपस्वी लोकानाच होते.
तपाचे भेद वर्णन तपस्तु द्विविधं प्रोक्तं बाह्याभ्यंतरभेदतः ।
प्रत्येकं षड्विधं तच्च सर्व द्वादशधाभवेत् ॥ ७ ॥ अर्थ- तपाचे २ भेद आहेत. १ बाह्य तप, २ अभ्यंतरतप. प्रत्येकाचे ६ भेद आहेत. याप्रमाणे एकूण तप १२ प्रकारचे आहे.
१ बाह्यतपाचेभेद बाह्यं तत्रावमौदर्यमुपवासो रसोज्झनं ।
वृत्तिसंख्या वपुःक्लेशो विविक्तशयनासनं ॥ ८॥
अर्थ-- बाह्य तपाचे ६ भेद आहेत. १ अब मौदर्य, २ अनशन, ३ रसपरित्याग, ४ वृत्तिपरिसंख्यान, ५ कायक्लेश, ६ विविक्तशय्यासन,
१ अवमौदर्यतप सर्वं तदवमौदर्यमाहारं यत्र हापयेत् ।
एक-द्वि-त्र्यादिभिर्मासै रामासं समयान्मुनिः ।। ९ ॥
अर्थ- जेव्हा मुनि काही कालाची मर्यादा नियम करून एकघास दोन-घास तीन-घास याप्रमाणे आहारातुन कमी करीत करीत एक घासच आहार घेतो. पुढे क्रमाने एक घास दोन घास तीन घास असा आहार वाढवीत जातो त्याला अवमौदर्य तप म्हणतात. यालाच कवलचंद्रायणवत म्हणतात.
२ अनशनतप मोक्षार्थं त्यज्यते यस्मिन्नाहारोऽपि चतुर्विधः ।
उपवासः स तद्भेदाः सन्ति षष्ठाष्टमादयः ।। १० ।।
अर्थ- आहारामुळे प्रमाद उत्पन्न होतो. प्रमादामुळे आत्मस्वरूपात उपयोग स्थिर राहात नाही. त्यामुळे आत्मस्वरूपात स्थिरतारूप मोक्षाची
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
