________________
१२
तत्वार्थसार अधिकार ६ वा
लोको दुर्लभता बोध: स्वारव्यातत्वंवृषस्यच । अनुचिन्तनमेतेषामनुप्रेक्षाः प्रकीर्तिताः ||३०||
अर्थ - वारंवार चितवन करणे यास अनुप्रेक्षा भावना म्हणतात. भावनाचे १२ भेद आहेत १) अनित्यभावना २) अशरणभावना ३ ) संसार भावना ४ ) एकत्वभावना ५) अन्यत्वभावना ६ ) अशुचित्वभावना ७) आस्वभावना ८ ) संवरभावना ९ ) निर्जराभावना १०) लोकभावना ११) बोधिदुर्लभ भावना १२) धर्मस्वारव्यात तत्त्वानुचितन भावना.
१ अनित्य भावना
कोडीकरोति प्रथमं जातजन्तुमनित्यता ।
धात्री च जननी पश्चाद् धिङमानुष्यमसारकं ॥ ३१ ॥
अर्थ- जन्मजात झालेल्या प्राण्याला ही अनित्यता प्रथम कवटाळते. जन्मास आलेला प्राणी दुसऱ्या समयापासून एक एक समय मरणासन्न होतो. जन्मलेल्या बालकाला दाई किंवा आई नंतर आपल्या जवळ घेते. त्याचे अगोदर मृत्युच एक एक समय मरण रूपाने त्याला कवटाळतो. रत्नत्रयधर्मांने रहित मनुष्याचे जीवन हे असार - निरर्थक म्हटले जाते. याप्रमाणे जीवनाचे क्षणभंगुरत्व जाणून रत्नत्रयधमत स्थिर होणे ही अनित्यभावना होय.
२ अशरण भावना
उपन्नातस्य धीरेण मृत्युव्याघ्रेण देहिनः ।
देवा अपि न जायन्ते शरणं किमु मानवाः ।। ३२ ॥
अर्थ - मृत्युरूपी शूर वाघाने ज्या प्राण्याला एक वेळ सुंघले त्याचे त्या मृत्यु पासून स्वर्गातील देव देखील रक्षण करु शकत नाहीत. मग माणसाची काय कथां ! मरण आले असताना दुर्गतीत जाऊ न देता सद्गतीत नेणारा एक धर्मच या जीवाला शरण आहे. याप्रमाणे धर्मास शरण जाणे ही अशरण भावना होय.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
