________________
पंचम अधिकार
१ ते १० गुणस्थाना पर्यंत योग व कषाय परिणाम असतात म्हणून तेथे चारही प्रकारचा बंध होतो. गुण ११ ते १३ कषायाचा अभाव असल्यामुळे स्थितिबंध-अनुभागबंध होत नाही. तेथे केवळ योगपरिणाम असतो त्यामुळे तेथे प्रकृतिबंध व प्रदेशबंध हे दोन प्रकारचेच बंध असतात. येथे कषायाचा अभाव असल्यामुळे सांपरायिक आस्रव होत नाही. केवळ योग असल्यामुळे ईर्यापथ आस्रव होतो. ज्या समयाला कर्म येते त्याच समयाला बंध-उदय-निर्जरा होऊन कम फल न देताच तसेच निमूटपणे निघून जाते.
बंधाचे कारण मोहनीय कर्म आहे. त्याचा येथे अभाव असतो. येथे फक्त वेदनीय कर्माचा बंध होतो पण मोहनीय कर्माचा अभाव असल्यामुळे ते वेदनीय कर्म जीवाला सुख दुःख न देता ज्या समयाला बंध होतो त्याच समयाला फल न देता निर्जरा रूपाने तसेच निघून जाते - गुणस्थान १४ व्या मध्ये योगाचा देखील अभाव असल्यामुळे येथे बंध न होता केवळ पूर्वबद्ध कर्माची निर्जरा होऊन मोक्षाची प्राप्ति होते
कर्माच्या आठ मूल प्रकृति
ज्ञानदर्शनयो रोधी वेद्यं मोहायुषी तथा । नामगोत्रान्तरायाश्च मूल प्रकृतयः स्मृताः ॥ २२ ।।
अर्थ- कर्माच्या आठ मूल प्रकृति आहेत. १ ज्ञानावरण २ दर्शनावरण ३ वेदनीय ४ मोहनीय ५ आयु ६ नाम ७ गोत्र ८ अंतराय.
१)ज्ञानावरण- जे कर्म आत्म्याच्या ज्ञान गुणावर आवरण टाकते त्यास ज्ञानावरण कर्म म्हणतात.
२) दर्शनावरण- जे कर्म आत्म्याच्या दर्शन गुणावर आवरण टाकते त्यास दर्शनावरण कर्म म्हणतात.
३) वेदनीय- जे कर्म जीवाच्या शुभ-अशुभ परिणामामी जीवाला
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
