________________
८०
तत्वार्थसार
हार नयाने जीवाचा कर्माशी संबंध होतो असे आगम भाषेने म्हटले जाते. सूक्ष्म दृष्टीने अध्यात्मभाषेने - वास्तविक जीवाचा ( रागी जीवाचा ) आपल्या राग परिणामाशी बंध होतो. त्यावेळी कर्म-नोकर्माचा संयोग होतो म्हणून पर्यायार्थिक नयाने जीवाचा कर्माशी बंध होतो असे म्हटले जाते.
वास्तविक जीव आपल्या अपराध दोषाने आपल्या रागद्वेष परिणामाचा कर्ता आहे. व्यवहारनयाने जीव कर्माचा कर्ता-भोक्ता म्हटला जातो. जसा जीवाला कर्मबंधाचा कर्ता म्हणणे हा उपचार व्यवहारनय आहे तसाच जीव कर्माचा क्षय करतो नाश करतो म्हणणे हा देखील उपचार आहे. वास्तविक जीव आपले वीतरागरूप शुद्ध ज्ञानदर्शन परिणाम करतो त्यावेळी कर्माचा क्षय हा स्वयं होतो म्हणून उपचारनयाने जीवाने कर्माचा नाश केला असे म्हटले जाते. कर्माचा नाश होण्यासाठी जीवाने आपल्या वीतराग विज्ञान स्वभावरूप परिणामाचा पुरुषार्थ केला पाहिजे
मूर्त कर्माचा अमूर्त जीवाशी बंध का होतो ?
न कर्मात्मगुणोऽमूर्तेस्तस्य बंधा प्रसिद्धितः । अनुग्रहोपद्यातौ हि नामूर्तेः कर्तुमर्हति ॥ १४ ॥
अर्थ - कर्म हा आत्म्याचा गुणस्वभाव नाही. आत्मा अमूर्त आहे वास्तविक निश्चयनयाने द्रव्यार्थिक नयाने अमूर्त आत्म्याचा मूर्त कर्माशी बंध होत नाही. मूर्त पुद्गल अमूर्त जीवावर कोणताही अनुग्रह उपकार किंवा उपघात - अपकार करू शकत नाही
विशेषार्थ - ज्याप्रमाणे मूर्त कर्माशी बद्ध होण्यासाठी जीव हा रागद्वेष भाव रुप कथंचित् अचेतन भाव धारण करतो. कथंचित् मूर्तपणा धारण करतो, त्याच प्रमाणे मूर्त कार्माणस्कंध रूप पुद्गल द्रव्य देखील ज्ञानावरण आदि कर्म प्रकृति रूपाने कथंचित् चेतनपणा धारण
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
