________________
( ७ )
निर्जरा किंवा उदयाभावी क्षय म्हणतात. ही निर्जरा विशेषतः जीवाच्या तपः सामर्थ्याने होते. तपाचे १२ भेद आहेत. ६ अभ्यंतरतप ६ बाह्यतप यांचे विस्तार पूर्वक वर्णन करून ध्यानाचे भेद सांगून धर्मध्यान व शुक्लध्यान ही दोन घ्याने संवर- निर्जरेचे कारण आहेत हे सांगितले आहे. मुनीचे पुलाक - बकुश - निग्रंथ - स्नातक असे भेद सांगून त्यांचे विस्तारपूर्वक वर्णन केल आहे.
८) अधिकार - मध्ये मोक्षतत्वाचे वर्णन केले आहे.
जीव जसा कर्म नोकर्मापासून मुक्त होतो तसाच कर्म जनित जे जीवाचे औपशमिकादिक भाव भव्यत्व रुप पारिणामिक भाव यांचा ही मोक्षामध्ये अभाव होतो. जीवत्व स्वभाव पारिणामिकभाव व अनंतज्ञान दर्शन - - सुख- वीर्य स्वरूप स्वाभाविक भाव शिल्लक राहतात. यद्यपि मुक्त जीवामध्ये प्रत्युत्पन्न वर्तमान नयाच्या अपेक्षेने कांही फरक नाही सर्व जीव शुद्ध आत्मारूपाने सारखेच असतात. तथापि भूतपूर्व नयाच्या अपेक्षेने मुक्त जीवामध्ये क्षेत्र - काल - गति लिंग अवगाहना इत्यादि अपेक्षेने विशेषता आहे.
१ क्षेत्र - कोणी भरत क्षेत्र, कोणी ऐरावत क्षेत्र, कोणी विदेह क्षेत्र निरनिराळ्या क्षेत्रातून मोक्षास गेले.
२ काळ - कोणी उत्सर्पिणी काळाच्या चतुर्थ - (दुषमा- सुषमा) काळातून कोणी अवसर्पिणी काळाच्या चतुर्थ कालातून मोक्षास गेले.
३ गति - कोणी देवगतितून मनुष्य होऊन मोक्षास गेले. कोणी नरकगतितून मनुष्य होऊन मोक्षास गेले.
कोणी तिर्यंच गतितून मनुष्य होऊन मोक्षास गेले.
४ लिंग - कोणी भावलिंगाच्या अपेक्षेने पुरुष लिंगातून वेदातीत होऊन मोक्षास गेले.
कोणी भाव स्त्रीलिंगातून वेदातीत होऊन मोक्षास गेले. कोणी भाव नपुंसकलिंगातून वेदातील होऊन मोक्षास गले.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
