________________
१०
द्रव्य वेगळे नाही. द्रव्याशिवाय पर्याय वेगळा नाही. परमागमाचे उपदेशक आचार्य महर्षी, सर्वज्ञकेवली भगवान् किंवा श्रुतकेवली गणधर यानी पर्याय व द्रव्य यामध्ये कथंचित् अनन्यभाव अभेद सांगितला आहे.
तत्वार्थसार
उत्पाद
व्यय होणे हा पर्यायधर्म आहे
न च नाशोऽस्ति भावस्य न चाभावस्य संभवः ।
भावस्य कुर्युव्ययोत्पादौ पर्यायेषु गुणेषु च ॥ १३ ॥
-
अर्थ- सत् स्वरूप द्रव्याचा सतरूपाने द्रव्यरूपाने कदापि नाश होत नाही असत्ची कदापि उत्पत्ति होत नाही. प्रत्येक गुण व गुणसमूहरूप द्रव्य हे प्रतिसमय गुणपर्यायरूपाने व द्रव्यपर्यायरूपाने उत्पाद व्ययरूपाने परिणमन करतात उत्पाद व्ययाशिवाय द्रव्य किंवा गुण हे ध्रुवसत्रूपाने टिकून राहू शकत नाहीत. ध्रुवत्वाशिवाय उत्पाद व्यय परिणमन होऊ शकत नाही. असा उत्पाद व्यय व ध्रौव्य यांचा परस्पर अविनाभाव आहे.
द्रव्याची व गुणाची द्रव्यरूपाने गुणरूपाने नित्यता द्रव्याण्येतानि नित्यानि तद्भावान्न व्ययन्ति यत् । प्रत्यभिज्ञानहेतुत्वं तद्भावस्तु निगद्यते ॥ १४ ॥
अर्थ - ( तद्भावाऽव्ययं नित्यं ) वस्तूचा जो गुणस्वभावधर्म द्रव्यधर्म याचा कदापि नाश न होणे यालाच नित्यत्व किंवा ध्रुवत्व म्हणतात.
वस्तूचा द्रव्यधर्म किंवा गुणधर्म हा वस्तूच्या सर्व पर्यायामध्ये सदा अन्वयरूपाने तद्भावरूपाने कायम राहतो. कदापि नष्ट होत नाही. तो प्रत्यभिज्ञानाने जाणला जातो.
Jain Education International
वस्तु पर्यायरूपाने परिणमनशील उत्पाद व्ययरूप अनित्य अध्रुव असत् स्वरूप म्हटली जाते व द्रव्यधर्म गुणधर्म रूपाने अपरिणमनशील
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
