________________
१२२
तत्त्वार्थसार अधिकार २ रा
कर्मामुळे नारकी जीव दीर्घकालापर्यंत नानाप्रकारचे दुःख भोगतातनरकभूमिचे वातावरणच इतके दुःखकारक असते की नरकभूमीत पाय ठेवताच हजारो विचू चावतील अशा असह्य वेदना सुरू होतात. तेथील शमी वृक्षाची लांब लांब पाने इतकी तीक्ष्ण असतात की शरीराला बोचली असता शरीराचे तुकडे होतात. पूर्वजन्मी केलेल्या पापाचे फल घोर दुःख नरकगतीत भोगावे लागते.
मध्यलोक वर्णन मध्यभागे तु लोकस्य तिर्यक् प्रचयद्धिन ।
असंख्य शुभनामानो भवन्ति द्वीप सागराः ॥ १८७ ॥
अर्थ- लोकाकाशाच्या मध्यभागी मध्यलोक तिर्यक् विस्ताररुप पसरलेला आहे. त्यात एक राजू रुंद, एक राजू लांब अशा चौकोन चौरस क्षेत्रात शुभ नावे धारण करणारे असंख्यात द्वीप समुद्र आहेत.
द्वीप - समुद्रांची रचना जंबूद्वीपोऽस्ति तन्मध्ये लक्षयोजनविस्तरः । आदित्य मंडलाकारो बहुमध्यस्थमन्दरः ॥ १८८ ।। द्विगुण द्विगुणेनातो विष्कम्भेनार्णवादयः । पूर्व पूर्व परिक्षिप्य वलयाकृतयः स्थिताः ॥ १८९ ॥ जंबूद्वीपं परिक्षिप्य लवणोदः स्थितोऽर्णवः।। द्वीपस्तु धातकीखंडस्तं परिक्षिप्य संस्थितः ।। १९० ॥ आवेष्टय धातकीखंड स्थितः कालोदसागरः । आवेष्टय पुष्कर-द्वीपः स्थितः कालोदसागरं ।। १९१ ॥ परिपाटयाऽनया ज्ञेया : स्वयंभूरमणोदधि । यावज्जिनाज्ञया भव्यैरसंख्या द्वीपसागराः ॥ १९२ ॥
अर्थ – सर्वाच्या मध्यभागी जंबूद्वीप आहे. त्याचा व्यास एकलक्ष योजन आहे. ( २००० कोस = १ योजन ) तो आदित्य मंडळाचे आकाराप्रमाणे गोलाकार आहे. त्याच्या मध्यभागी मंदर नामक मेरु पर्वत आहे.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
