________________
तत्वार्थसार अधिकार २ रा
वृत्त ( गोल ) परातीचे आकाराचा जंबूद्वीप आहे. व त्याचे भोवती वलयाकार एकसमुद्र एकद्वीप असे परस्परास वेष्ठित असंख्यात द्वीपसमुद्र आहेत.
१२०
३ ऊर्ध्वलोक मृदुंगाचे आकाराचा आहे. मध्यलोकाची रुंदी १ राजू आहे. त्याचेवर क्रमाने वाढत जात १०॥ राजूच्या उंचीवर रुंदी ५ राजू आहे. पुढे वर क्रमाने कमी होत होत १४ राजूच्या उंचीवर रुंदी १ राजू आहे. एकूण उंची १४ राजू सर्वत्र जाडी ७ राजू.
दोन पाय पसरून कमरेवर दोन्ही बाजूस दोन हात ठेवून उभा असलेल्या मनुष्याच्या आकाराचा हा लोक आहे.
लोकामध्ये कोणते जीव कोठे रहातात
सर्वसामान्यतो लोकस्तिरश्चां क्षेत्र मिष्यते । व्वाभ्र- मानुष - देवानामथातस्तद् विभज्यते ।। १७८ ।। अर्थ- सर्वसामान्यपणे संपूर्ण लोकाकाशामध्ये तिर्यंच सूक्ष्म एकेंद्रिय जीव गचपच भरले आहेत. म्हणून संपूर्ण लोकाला तिर्यक्लोक हे सामान्य नाव आहे. त्यामध्ये खाली अधोलोकात नारकी जीव राहतात म्हणून तो नरकलोक म्हटला जातो. मध्यभागी मध्य लोकांत मनुष्य व तिर्यंच राहतात. मधल्या २|| द्वीपात मनुष्य राहतात म्हणून त्यास मनुष्य लोक म्हणतात. पुढे असंख्यात द्वीप समुद्रामध्ये तिर्यंच जीव राहतात. म्हणून त्यास तिर्यक् लोक म्हणतात. वर ऊर्ध्वलोकात स्वर्गातील देव राहतात म्हणून त्यास स्वर्गलोक किंवा देवलोक म्हणतात. अधोलोक वर्णन
अधोभागे हि लोकस्य सन्ति रत्नप्रभादयः ।
घनाम्बुपवनाकाशे प्रतिष्ठाः सप्तभूमयः ॥ १७९ ।।
रत्नप्रभादिभा भूमिस्तोऽधः शर्कराप्रमा ।
स्याद् वालुकाप्रभाऽतोऽधस्ततः पंकप्रभा मता ।। १८० ॥ ततो
धूमप्रभाऽधस्तात् ततोऽ ऽधस्तात् तमः प्रभा । तमस्तमः प्रभातोऽधो भुवामित्थं व्यवस्थितिः ।। १८१ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
