________________
तत्त्वार्थसार अधिकार २ रा
१३ संज्ञी मार्गणा यो हि शिक्षाक्रियात्मार्थग्राही संज्ञी स उच्यते । अतस्तु विपरीतो यः सोऽसंज्ञी कथितो जिनः ।। ९३ ।।
अर्थ- जो दुस-याने केलेला उपदेश ग्रहण करू शकतो, ज्याला आत्म्याच्या हित-अहिताचा विवेक आहे, जो शरीराच्या क्रियेवरून दुसऱ्याच्या मनातील संकेत अभिप्राय ओळखू शकतो त्यास संज्ञी म्हणतात.
जो उक्त लक्षणाने रहित आहे, ज्याला हित-अहिताचा विवेक नाही, त्यास असंज्ञी म्हणतात. एकेंद्रियापासून असंज्ञी पंचेंद्रिया पर्यत सर्व जीव असंज्ञीच असतात. ते सर्व मिथ्यादृष्टिच असतात.
संज्ञी पंचेंद्रियजीव गुण. १ ते १२ गुणस्थानवर्ती असतात. १३१४ गुणस्थानातील जीव याचे क्षायिकज्ञान असल्यामुळे संज्ञी- असंज्ञी-या संज्ञेच्या अतीत असतात.
१४ आहार मार्गणा गण्हाति देहपर्याप्ति योग्यान् यः खलु पुद्गलान् ।
आहारकः स विज्ञेयस्ततोऽनाहारकोऽन्यथा ॥ ९४ ।। अर्थ- पर्याप्ति नामकर्माच्या उदयाने जो शरीर पर्याप्ति पूर्ण होण्यायोग्य नोकर्मवर्गणा पुद्गलस्कंधाना ग्रहण करतो त्यास आहारक म्हणतात. जोपर्यंत शरीर पर्याप्ति पूर्ण होण्यायोग्य नोकर्म आहारक वर्गणेचेग्रहण नसते तोपर्यंत तो जीव अनाहारक म्हटला जातो. जन्माच्या प्रथम समयापासून नोकर्म आहार वर्गणे चेग्रहण सुरू होते. यद्यपि आहाराचे अनेक प्रकार आहेत. १ कर्माहार, २ नोकर्माहार, ३ तेजाहार, ४ ओजाहार, ५ लेपाहार, ६ कवलाहार, ७ मानसाहार इ.
तथापि येथे आहारमार्गणेमध्ये नोकर्मवर्गणचे ग्रहण या अपेक्षेने आहार मार्गणेचे वर्णन केले आहे.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
