________________
तत्वार्थसार अधिकार २ रा
७९
चतुरिंद्रिय जीव मधुपः कीटको दंशमशको मक्षिकास्तथा ।
वरटो शलभाद्याश्च भवान्ति चतुरिद्रियाः ।। ५५ ।। अर्थ- भ्रमर, किडे, डास, मच्छर, माशी, वरटी (गांधीलमाशी) शलभ ( टोळ ) इत्यादिक जीव चतुरिंद्रिय आहेत.
पंचेंद्रिय पंचेंद्रियाश्च माः स्युरिकास्त्रिदिवौकसः । तियंञ्चोऽप्युरगा भोगिपरि सर्पचतुष्पदाः ॥ ५६ ।।
अर्थ- मनुष्य-नारकी, देव, तिर्यंच, सर्प, उरग, चारपायाने चालणारे पशु-पक्षी हे सर्व पचेंद्रिय जीव आहेत.
एकेंद्रियजीवांचे आकार मसूराम्बुपृषत्सूचीकलापध्वजसन्निभाः ।
धराप्तेजो मरूत्काया नानाकारास्तरुत्रसाः ।। ५७ ।। अर्थ- पृथ्वी काय जीवाचा आकार मसूराप्रमाणे गोल आहे. जलकायिक जीवाचा आकार जलबिंदु प्रमाणे आहे. अग्निकायिक जीवाचा आकार अनेक सुईच्या टोकाच्या समुदायासारखा आहे. वायुकायिक जीवाचा आकार ध्वजाप्रमाणे आहे. वनस्पति व द्वींद्रियादि त्रसजीव यांचे नानाप्रकारचे आकार आहेत.
पृथ्वीचे प्रकार मृत्तिका वालुका चैव शर्करा चोपलः शिला । लवणोऽप्ययस्तथा तानं त्रपुः सीसकमेणच ॥५८ ।। रौप्यं सुवर्णं वज्रं च हरितालं च हिंगुलं ।। मनः शिला तथा तुत्थमञ्जनं सप्रवालकं ॥ ५९ ।। किरोलकाभ्रके चैव मणिभेदाश्च बादराः। गोमेदो रुचकांकश्च स्फटिको लोहितप्रभः ।। ६० ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
