Page Text
________________
चन्द्रप्रभचरितम्
तदवेत्य वचः प्रभोरिदं भव नम्रोऽर्पय तं मतङ्गजम् । न भवन्ति हि जातुचिन्नदा जलधौ तिष्ठति रत्नभाजनम् ॥२०॥ अपरानपि यच्छति द्विपानमुनैकेन विभुः प्रसादितः । परिकुप्यति चेत्स दारुणो न तवायं भविता न चापरे ॥२१॥
२८४
प्रविहाय जिगीषुतामिमां भव गत्वा प्रभुपादवत्सलः । अधिकं तव लाभमिच्छतो ननु तन्मूलमपि प्रणङ्क्षति ॥२२॥
7
समुद्रो जलधिः तस्य पारगः तीरं गतवान् । भवान्, न शिष्यते ||१९|| तदिति । तत् तस्मात्कारणात् । प्रभोः स्वामिनः । इदम् एतत् । वचः वचनम् । अवेत्य ज्ञात्वा । नम्रः विनयशीलः । 'नम्कम्य — ' इत्यादिना शीलार्थे र प्रत्ययः । भव स्याः । भू सत्तायां लोट् । तं मतङ्गजं वनकेलिनामधेयं गजम्। अर्पय देहि । ऋ प्रापणे णिजन्ताल्लोट् । 'होल्वी -' इत्यादिना पक्– आगमः । जलधी समुद्रे । तिष्ठति सति विद्यमाने सति । जातुचिदपि एकवारमपि । नदाः नद्यः । रत्नभाजनं रत्नानां भाजनम् आधारः । न भवन्ति हि । अर्थान्तरन्यासः ||२०|| अपरानिति । अमुना एतेन । एकेन गजेन प्रसादितः संतोषितः । विभुः पृथिवीपालः । अपरान् अन्यान् । द्विपानपि गजानपि । यच्छति ददाति । दाण् दाने लट् । 'पाघ्रा - ' इत्यादिना दाण' धातोर्यच्छ-आदेशः । सः विभुः । दारुणः सन् भयंकरः सन् । परिकुप्यति चेत् कोपयति चेत् । कुप क्रोधे लट् । अयं गजः । तव ते । भविता भविष्यन् । न अपरे अन्ये । गजाश्च न न भवितारः - इत्यर्थः । आक्षेप: ( विषमालङ्कारः ) | २१|| प्रविहायेति । इमाम् एताम् । जिगीषुतां जेतुमिच्छुत्वम् । प्रविहाय विमुच्य । गत्वा प्राप्य । प्रभुपादवत्सल: प्रभोः पादयोश्चरणयोर्वत्सलो वात्सल्ययुक्तः । भव भवेः । भू सत्तायां लोट् । अधिकं बहुलम् । लाभमिच्छतः " वाञ्छतः । तव ते । तन्मूलमपि तस्य लाभस्य मूलमपि, लाभाय दोयमान राज्यादिरपि " - इत्यर्थः । प्रणङ्क्षचति नाशमेष्यति । ननु निश्चयेन । नश्
19
13
[ १२, २० -
हैं ||१९|| राजन् ! यह मेरे स्वामी पृथिवीपाल राजाका सन्देश है । इसे समझकर जो उचित हो, कीजिये । यदि मेरी सलाह उचित हो तो आप नम्र हो जाइये और वह हाथी वापिस कर दीजिये । क्योंकि समुद्रके रहते हुए नद कभी रत्नोंका पात्र नहीं हो सकता । समुद्र ही तो रत्नाकर कहलाता है । इसी तरह उत्तम गजरत्नका पात्र केवल पृथिवीपाल हो सकता है । 'रत्नहारी हि पार्थिवः' यह उक्ति पृथिवीपालके लिए है ||२०|| यदि इस एक अकेले वनकेलि हाथीको वापिस करके तुमने पृथिवीपालको प्रसन्न कर लिया, तो वह तुम्हें और भी हाथी प्रदान करेगा । यदि तुम हाथो वापिस नहीं करोगे, तो वह भीषण रूप धारण कर लेगा, फिर तुम्हारे पास न यह वनकेलि रहेगा, और न अन्य हाथी भी, जो इस समय तुम्हारे पास हैं ॥२१॥ जीतनेकी इस इच्छा को छोड़ो और पृथिवीपाल के पास जाकर उसके चरणों में अपना वात्सल्य प्रकट करो । यदि तुम अधिक लाभके लोभमें पड़ोगे, तो निश्चय ही तुम्हारा मूल ( राज्य ) भी
१. अ प्रणेक्ष्यति । २. श लेट् । ३. श लिट् । ४. आ आधारभूतम् आविष्टलिङ्गम् । ५. भा दाणो । ६. = क्रुध्यति चेत् । ७ = भविष्यति । ८. शमिच्छत्वम् । ९. स लेट् । १०. श मिच्छो: । ११. भा लोभया घिया मानराज्यादित्यर्थः । १२. आ प्रणस्यति । १३. श ण ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org.
| SR No. | 001837 |
| Book Title | Chandraprabhacharitam |
| Original Sutra Author | Virnandi |
| Author | Amrutlal Shastri |
| Publisher | Lalchand Hirachand Doshi Solapur |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 616 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Story |
| File Size | 14 MB |