Page Text
________________
सर्वसिद्धान्तप्रवेशक:
धर्मा -ऽधर्म-संस्कार-सङ्ख्या परिमाण - - पृथक्त्व-संयोग-विभागाश्चतुर्दश
गुणाः ॥
मनस्त्वाभिसम्बन्धाद् मनः । तच्च क्रमज्ञानोत्पत्तिलिङ्गं सङ्ख्यापरिमाण-पृथक्त्व-संयोग-विभाग- परत्वाऽ-परत्व- वेगैरष्टभिर्गुणैर्गुणवत् । इति द्रव्यपदार्थः ॥
अथ गुणाः- रूप-रस-गन्ध-स्पर्शा विशेषगुणाः, सङ्ख्या परिमाणानि पृथक्त्वं संयोग-विभागौ परत्वाऽपरत्वे इत्येते सामान्यगुणाः, बुद्धि-सुख-दुःखेच्छा- द्वेष- प्रयत्न-धर्मा -ऽधर्म-संस्कारा आत्मगुणाः, गुरुत्वं पृथिव्युदकयोः, द्रवत्वं पृथिव्युदकाग्निषु, स्नेहोऽम्भस्येव,
१. त्पत्तिलिङ्गं मनः संख्या B "प्राणा-ऽपान- निमेषोन्मेष-जीवनमनोगतिरिन्द्रियान्तरविकाराः सुखदुःखे इच्छाद्वेषौ प्रयत्नश्चेत्यात्मलिङ्गानि " - वै० सू० ३||४| "आत्मलिङ्गाधिकारे बुद्ध्यादयः प्रयत्नान्ताः सिद्धाः " - प्र० भा० पृ० ३४। “आत्मलिङ्गेति । प्राणादिसूत्रे बुद्धिः कण्ठरवेण नोक्ता इति चेत्, सूत्रेण विनास्याः प्रत्येयत्वात्, देवदत्तबुद्धया विष्णुमित्रस्येच्छाद्यदर्शनेनाऽऽत्मनीच्छादिकथनेन जनकतया तत्समानाधिकरणबुद्धेः सूचितत्वात् । " - प्र० भा० सेतु० पृ० ३८९ ॥ २. परत्वा - परत्वैः सप्तभिर्गुणैः A । तुलना - "तस्य गुणाः संख्या- परिमाणपृथक्त्व-संयोग-विभाग- परत्वा ऽपरत्व-संस्काराः |" - प्र० भा० पृ० ३६ । " संस्कारश्च मूर्तत्वादेव वेगाख्यः ॥ " - प्र० भा० व्योमवती पृ० ४२७ । संख्या-परिणाम-पृथक्त्व-संयोग-विभाग- परत्वा ऽपरत्व - संस्काराः मनः समवेताः ॥ १५४ ॥ सप्तपदार्थी [शिवादित्यरचिता ] ॥ ३. रूप-रस- गन्ध-स्पर्श-स्नेहसांसिद्धिकद्रवत्व-बुद्धि-सुख-दुःखेच्छा- द्वेष - प्रयत्न - धर्मा -ऽधर्म - भावना - शब्दा वैशेषिकगुणा: " - प्र० भा० पृ० ३९ । " रूप - स्पर्श- गन्ध-रस-स्नेहाः सांसिद्धिको द्रवः । बुद्ध्यादिनवशब्दाश्च वैशेषिकगुणाः स्मृताः ॥' इति प्राच्यैः परिभाषितत्वात् " - प्र० भा० सूक्ति पृ० १६३ 1- इत्यादयः प्रशस्तपादभाष्यानुसारिवैशेषिकग्रन्थेषु बहव उल्लेखा दृश्यन्ते । वैशेषिकदर्शनसूत्रेषु तु नैतद्विषयकः कश्चनापि उल्लेखः । अतोऽत्र ग्रन्थकृता रूप-रस- गन्ध-स्पर्शानां चतुर्णामेव यद् विशेषगुणत्वं वर्णितं तत् प्रशस्तपादभाष्यपरम्परातो विभिन्नामन्यामेव काञ्चिदपि परम्परामाश्रित्य कृतं भवेदिति सम्भाव्यते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001804 |
| Book Title | Sarvsiddhantpraveshak |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sagarmal Jain |
| Publisher | Prachya Vidyapith Shajapur |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 50 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, & Nyay |
| File Size | 3 MB |