Page Text
________________
-२३ ]
चतुर्थः स्तबकः
१४९
गतिद्या । सुमनःसमूहाः सुमनःसमूहा इव सामोदभ्रमरहिताः किंतु वनार्हंसमुन्मेषा न वनासमुन्मेषाश्च । राजहंसा इव राजहंसाः सरसां तरङ्गविभवमाश्रिताः किंतु भोगमनोहरोचितोल्लासा नभोगमनोहरोचितोल्लासाश्च । निर्जरजना इव निर्जरजनाः सुरतानन्दबन्धुराः किंतु वनीविहारसक्ता अवनीविहारसक्ताश्व । ललिताप्सरः कुलानीव ललिताप्सरः कुलानि स्वर्णस्थितिकलितानि
भवति अमरालीगतिहृद्या पक्षे अमराणां देवानामाली पङ्क्तिस्तस्या गत्या हृद्या मनोहारिणी । यत्रायोध्यायां सुमनःसमूहा विद्वत्समूहाः सुमनःसमूहा इव पुष्पसमूहा इव व्यशोभन्त । अथोभयोः सादृश्यमाह - सामोदभ्रमरहिताः तत्र विद्वत्समूहपक्षे - आमोदेन हर्षेण सहिताः सामोदाः भ्रमेण रहिता भ्रमरहिताः संदेहरहिताः सामोदारच ते भ्रमरहिताश्चेति सामोदभ्रमरहिताः पुष्पसमूहपक्षे आमोदेन अतिनिर्हारिगन्धेन सहिता इति सामोदाः भ्रमरेभ्यः षट्पदेम्यो हिता इति भ्रमरहिताः सामोदाश्च ते भ्रमरहिताश्चेति सामोदभ्रमरहिताः । इत्थं सादृश्यं निरूप्य व्यतिरेकं निरूपयति - किंतु वनार्हसमुन्मेषाः नवनार्हसमुन्मेषाश्च पुष्पसमूहाः वनाः १० काननयोग्यः समुन्मेषो विकासो येषां ते तथाभूताः, विद्वत्समूहास्तु वनार्हसमुन्मेषा न भवन्तीत्यवनार्हसमुन्मेषाः पक्षे नवनस्य स्तवनस्य अर्हो योग्यः समुन्मेषो येषां तथाभूताः । यत्रायोध्यायां राजहंसा मरालविशेषाः 'राज हंसास्तु चञ्चुचरणैर्लोहितैः सिता:' इत्यमर:, राजहंसा इव नृपोत्तमा इव व्यशोभन्त । उभयोः सादृश्यमाहसरसान्तरङ्गविभवमाश्रिताः तत्र पूर्वं मरालविशेषपक्षे - सरसां तडागानां तरङ्गविभवं कल्लोलैश्वर्यम् आश्रिताः प्राप्ताः नृपोत्तमपक्षे सरसः सस्नेहः शृङ्गारादिरससहितो वा योऽन्तरङ्गविभवो हृदयैश्वर्यं तम् १५ आश्रिताः प्राप्ताः । एवं सादृश्यं निरूप्य व्यतिरेकं निरूपयति- किंतु भोगमनोहरोचितोल्लासाः नृपोत्तमपक्षेभोगैः पञ्चेन्द्रियविषयैर्मनोहरा रमणीया उचितोल्लासा योग्यहर्षा येषां तथाभूताः मरालविशेषपक्षे -- भोगमनोहरो चितोल्लासा न भवन्तीति नभोगमनोहरोचितोल्लासाः पक्षे नभसि गच्छन्तीति नभोगाः पक्षिणस्तेषु मनोहरो मनोज्ञं उचितोल्लासो येषां तथाभूताः । यत्र निर्जरजनाः तरुणजनाः निर्जरजना इव देवा इव व्यशोभन्त । उभयोः सादृश्यमाह — सुरतानन्दबन्धुराः तरुणजनाः सुरतस्य संभोगस्यानन्देन सुखेन बन्धुराः २० सहिताः देवाश्च सुराणां भावः सुरता देवत्वं तस्या आनन्देन बन्धुराः सहिताः । एवं सादृश्यं निरूप्य व्यतिरेकं
पक्ष में देवोंकी पंक्तिकी गति से सुन्दर थी । जहाँ सुमनःसमूह - विद्वानोंके समूह सुमनःसमूहफूलोंके समूह के समान थे क्योंकि जिस प्रकार विद्वानोंके समूह सामोदभ्रमरहित - हर्ष - सहित तथा भ्रमरहित थे उसी प्रकार फूलोंके समूह भी सामोदभ्रमरहित - सुगन्ध से सहित तथा भ्रमरोंके लिए हितकारी थे किन्तु दोनोंमें विशेषता थी— फूलोंके समूह तो बनाई - २५ समुन्मेष–वन के योग्य विकाससे सहित थे और विद्वानोंके समूह नवनार्ह समुन्मेष - वन के योग्य विकास से सहित नहीं थे ( पक्ष में नवन-स्तवनके योग्य विकाससे सहित थे ) । जहाँ राजहंस - श्रेष्ठराजा राजहंस - राजहंस पक्षियोंके समान थे क्योंकि जिस प्रकार श्रेष्ठ राजा सरसांतरङ्गविभवमाश्रिता - स्नेहसहित अन्तरंगके विभवको प्राप्त थे उसी प्रकार राजहंस पक्षी भी सरसांतरङ्ग विभवमाश्रिताः - तालाबों की लहरोंके विभवको प्राप्त थे । किन्तु दोनोंमें परस्पर ३० भेद था श्रेष्ठ राजा भोगमनोहरो चितोल्लास - भोगोंके मनोहर तथा योग्य उल्लाससे सहित थे परन्तु राजहंस पक्षी नभोगमनोहरोचितोल्लास - भोगोंके मनोहर तथा योग्य उल्लाससे सहित नहीं थे ( पक्षमें नभोग - पक्षियोंके मनोहर तथा योग्य उल्लाससे सहित थे ) । जहाँ निर्जरजन - तरुण पुरुष निर्जरजन - देवसमूहके समान थे क्योंकि जिस प्रकार तरुण पुरुष सुरतानन्दबन्धुर-संभोगके आनन्दसे सहित थे उसी प्रकार देवसमूह भी सुरतानन्द- ३५ बन्धुर-देवपनाके आनन्दसे सहित थे । किन्तु दोनोंमें परस्पर भेद था क्योंकि देवसमूह वनीविहारासक्त — अटवियोंमें विहार करनेमें लीन थे और तरुण पुरुष अवनीविहारासक्त-अटवियोंमें विहार करनेमें लीन नहीं थे ( पक्ष में अवनी - पृथिवीपर विहार
Jain Education International
५
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001712 |
| Book Title | Purudev Champoo Prabandh |
| Original Sutra Author | Arhaddas |
| Author | Pannalal Jain |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 476 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Story, & Literature |
| File Size | 12 MB |