Page Text
________________
नेयायिकमतखण्डनम् ]
मोक्षस्वरूपविचारः मुक्तये यः शिलात्वाय शास्त्रमूचे सचेतसाम् ।
गोतमं तमवेक्ष्यैव यथा वित्थ तथैव सः॥१॥" इति 'भवत्पठिता-ऽऽगमस्त्वन्यथा-ऽपि व्याख्यातुं शक्यते । तथाहि-सशरीरस्य-गतिचतुष्टयवर्तिन आत्मनः प्रिया-ऽप्रिययोः परस्परा-ऽनुषक्तयोः सुख-दुःखयोः, अपहतिः अभावो नास्ति, संसारिणां कदाचिदपि केवलं सुखं केवलं वा दुःखं नास्तीत्यर्थः, अशरीरंगतिचतुष्टया-ऽन्यतमा-ऽवर्तिनं तु वावसन्तं यलुक , अतिशयेन वसन्तं प्रियाप्रियेपरस्परानुषक्तं सुखदुःखे न स्पृशतः, आत्मस्वरूपत्वेन सदैव केवलसुखस्यैव सद्भावादिति ।।
ननु परस्पराऽनुपक्तत्वं कुतो बुध्यते, न च द्वन्द्वसमासकरणात् तद् गम्यत इति वाच्यम् , यतो यथा धवखदिरौ छिन्द्रीत्यादौ छिदायाः प्रत्येकमन्वयो भवति, तथाऽत्रापि परस्परा-ऽननुपक्तयोः सुखदुःखयोहणं स्यादिति चेत् , उच्यते-एकसत्वेऽप्युभयं नास्तीति प्रतीतिबलात् घटवत्यपि भूतले घटपटौ न स्त इति वाक्याद् यथा घटपटोभयत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकाऽभावो बुध्यते, तथैव मुक्तौ सुखादिसत्त्वेऽपि तात्पर्यवशादुक्तश्रत्या प्रियाऽप्रियोभयत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभावः प्रतिपाद्यते । तेन
___ "सुखमात्यन्तिकं यत्र बुडिग्राह्यमतोन्द्रियम् ।
तं वै मोक्षं विजानीयात् दुष्पापमकृतात्मभिः ॥१॥ इति स्मृतिरप्युक्तार्थानुपातिनी सङ्गच्छते ।
___ यद्वा-ऽप्रियशब्दसान्निध्याद् भवदुदितागमस्थौ प्रियाऽप्रियशब्दो वैषयिकसुख-दुःखप्रतिपादनपरौ व्याख्यायेते, ततोऽपि न काचिद् विप्रतिपत्तिः ।
किञ्च मुक्तौ बुद्धयादिविशेषगुणानामभावः किं कारणाऽभावादिष्यते ? उत विरुद्धत्वादिष्यते ? न तावत् प्रथमविकल्पः, न हि ज्ञानादिविशेषगुणत्वावच्छिन्न प्रति शरीरादेनिमित्तकारणत्वम् , ईश्वरज्ञानादिके व्यभिचारात् ,किन्त्विन्द्रियजबुद्धयादिविशेषगुणत्वावच्छिन्न प्रत्येव शरीरादेनिमित्तकारणत्वमभ्युपगन्तव्यम् , न तु मोक्षावस्थाज्ञानसुखादिकत्वावच्छिन्न प्रत्यपि । न च संसारावस्थाज्ञानसुखादिकस्य शरीरादिनिरूपितकार्यत्वम्, मोक्षावस्थाज्ञानसुखादिकस्य त्वन्यनिरूपितकार्यत्वमिति मोक्षावस्थाज्ञानसुखादिकं प्रति कारणान्तरकल्पने गौरवमिति वाच्यम् , “मोक्षे सुखमनुत्तमम्" इत्याद्यागमवलेन मुक्तौ ज्ञानसुखादीनां सिद्धौ तदुत्पत्तेरन्यथानुपपल्या कल्पिते कारणे कल्पनागौरवस्य प्रामाणिकत्वेन दूषणत्वविरहात् ।
ननु तथापि मुक्तावपि बुद्धयादिगुणानां जन्यभावत्वात् तेषां ध्वंसः स्यात् , ततश्च न
(१) पृ० ५०८ पं०३० ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001698 |
| Book Title | Khavag Sedhi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Premsuri |
| Publisher | Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 786 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Karma |
| File Size | 24 MB |