Page Text
________________
४६२ ]
खवगसेढी
[गाथा--२३७ तृतीयसमये बह्वसंख्यभागमात्रानात्मन: प्रदेशांश्च ।
विस्तारयति प्रतरे स्थितिरसयो_तस्तु पूर्ववत् ।।२३७।। इति पदसंस्कारः ।। 'तइयः' इत्यादि, तृतीयसमये समुद्घातस्य तृतीयसमये बह्वसंख्येयभागमात्रान् 'आत्मनः' जीवस्य प्रदेशान् दक्षिणोत्तरदिशयोः पूर्वापरदिशोर्वा विस्तारयति, चकारः पादपूरणे । इदमुक्त भवति-कपाटं कुर्वता द्वितीयसमये ये-ऽसंख्येयभागमात्राः स्वशरीरे प्रदेशाः परित्यक्ताः, तेषामसंख्येयभागान् कृत्वैका-ऽसंख्येयभागं'तत्रैव शरीरे विमुच्य शेषान् बह्वसंख्येयभागान् निष्क्रमयति, ते च निष्क्रमिताः प्रदेशा द्वितीयसमयनिष्क्रमितप्रदेशतो-ऽसंख्येयगुणहीना भवन्ति । तान् निष्क्रमितान् जीवप्रदेशान् दक्षिणोत्तरदिशयोः प्राक्प्रत्यदिशोर्वा प्रसारयन् द्वितीयसमयकृतकपाटं लोकान्तप्रापि प्रतरं करोति, अवकाशान्तराणि तूद्धरन्ति । उक्त चा-ऽऽवश्यकचूणौं-"अथ तृतीयसमये प्रतरपूरकाणां को विधिरिति प्रश्न प्रतिबमहे, ततो द्वितोयसमये निर्गतात्मप्रदेशसकाशात् यो-ऽसंख्येयभागोऽवतिष्ठते. इत्युक्त असावपि बुद्धया पुनरसंख्येयभागाः कृताः, ततस्तृतीयसमये प्रतरकारकाणामसंख्येयभागा निष्कामन्ति, असंख्येयभागो-ऽवतिष्ठते, तैरसंख्येयैर्भागैर्निगतरेतैः प्रतरं पूरयंति । तत्र ये निष्क्रान्तास्ते द्वितीयसमयनिष्क्रान्तात्मप्रदेशसकाशादसंख्येयगुणहीनाः ।” इति । तृतीयसमये प्रतराकारेण जीवप्रदेशान् विस्तारयन् भगवान् लोकस्य बह्वसंख्येयभागान् स्पृशति, यतोऽवकाशान्तराणामपूरितत्वादसंख्येयभागो न स्पृश्यते ।। उक्तञ्चाऽऽवश्यकवृत्तौ-"तृतीयसमये तदेव कपादं दक्षिणोत्तरं पूर्वापरं वा दिग्वयप्रसारणात् मथिसदृशं मन्थानं लोकान्तप्रापिणमारचयति, एवं च प्रायो लोकस्य बहु पूरितं भवति, मन्थान्तराण्यपूरितानि जीवप्रदेशानामनुश्रेणिगमनात् ।” इति । एवं प्रज्ञापनावृत्तावपि ।
न च प्रमाणतयोपन्यस्तग्रन्थे मन्थानकारकस्य लोकबहसङ्ख्यभागमानं क्षेत्रं प्रतिपादितम् , न तु प्रतरकारकस्येति वाच्यम् , शब्दभेदेन भेदेऽप्यर्थभेदेन भेदा-ऽभावात् । न चाऽस्तीहाऽर्थभेदेन भेदे किञ्चित् प्रमाणम् । न च स्वदेहप्रमाणबाहल्यादखण्डदण्डावच्छिन्नरूपात् कपाटमध्यभागादेव कपाटस्य मन्थानीकरणम् , न त्वखण्डस्य कपाटस्थ । एवञ्च लोकान्तगामी पूर्वापरविस्तीर्णो दक्षिणोत्तरविस्तीर्णो वैकः कपाटः, इतरस्तु दक्षिणोत्तरविस्तीर्णः पूर्वापरविस्तीणों वा । इत्थं कपाटद्वयात्मक एव मन्थानः । ततश्च तृतीयसमयेऽवकाशान्तराग्यप्युद्धरन्ति, चतुर्थसमये तु तत्पूरणं भवति । एवमष्टसामयिकत्ववचनमपि न विरुध्यत इत्यस्त्यर्थभेदेन भेदे प्रमाणमिति वाच्यम् , एतादृशमन्थानार्था-ऽभ्युपगमे मथिकरणावस्थायां स्नातकस्य लोका-ऽसंख्येयभागप्रमाणावगाहनाप्रसङ्गेन व्याख्याहप्रज्ञप्तिवृत्तिग्रन्थोक्तवचनेन सह विरोधोद्भवात् । तथाहि- भवदभिप्रायेण मन्थानकरणकाले स्नातकस्यावगाहना लोकाऽसंख्येयभागमात्री स्यात् , लोकाऽसंख्ये
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001698 |
| Book Title | Khavag Sedhi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Premsuri |
| Publisher | Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 786 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Karma |
| File Size | 24 MB |