Page Text
________________
निश्चयव्यवहार यो र्निरूपणम् ]
अपगतकषायाद्धाधिकारः
[ ४४१
न च समानकालभाविनोः क्रिया-कार्ययोः कार्यकारणभावो युज्यत इति वाच्यम्, समानकालभाविनोः सव्येतरगोविषाणयोः परस्परं कार्यकारणभावप्रसङ्गात् । न चाऽऽवरणे श्रीयमाणे केवलज्ञानोत्पत्तिर्युक्तेति वाच्यम्, क्षीयमाणस्य क्रियाकालत्वात् तत्काले च कार्यसच्चाभ्युपगमे कार्यकारणभावव्यवस्थाभङ्गप्रसङ्गात् । इत्थं श्रीयमाणतानन्तरसमये क्षीण एव तदावर केवलज्ञानं युज्यते, अस्य निष्ठाकारत्वात् । क्रियाकाल- निष्ठाकालयोश्चैक्यं प्रतिविहितमेव, इति
व्यवहारनयः ।
अथ निश्चयनयः परिभाव्यते - पदसत्कार्यवादिना व्यवहारनयेनाऽभिधीयते यदविद्यमानम् तदुत्पद्यते, न तु विद्यमानमिति, तत्र सत्कार्यवादी निश्चयनयो ब्रूते - विद्यमानमेवोत्पद्यते, नाऽविद्यमानम्, प्रमाणयति च - नाऽविद्यमानमुत्पद्यते, अभावत्वात् खपुष्पवद् । अथाऽविद्यमानमपि जायते, तर्हि खरविषाणमपि जायताम्, असच्चाविशेषात् । अपि चाऽसत्कार्यवादिना नित्यकरणादयो ये दोषा उद्भाविताः, ते तत्पक्षेऽपि समाना एव । तथाहि - अत्राऽपि शक्यते वक्तुमिदम् - यद्यसत् क्रियते, तर्हि क्रियतां नित्यम्, असत्त्वाऽविशेषात् । न चैत्रमेकस्या- ऽपि कार्यस्थानन्तेना-ऽपि कालेन परिसमाप्तियुज्यते, खरविषाणदेश्ये चाऽसति कार्ये क्रियावैफल्यमित्यादि । किञ्च व्यवहारनयमतेनोको दुष्परिहार्यतरत्वम् । विद्यमानस्यैव कार्यस्य केनाऽपि पर्यायविशेषेण करणं सम्भवति, लोकेऽपि सतामाकाशादीनां पर्यायविशेषा -ऽऽधाना-पेक्षया करणस्य रूढत्वात् । खरविषाकल्पे वसति कार्ये न केना- ऽपि प्रकारेण करणं संभवति ।
अथोत्पद्यमानानां घटादीनां प्रदीर्घः क्रियाकालः प्रत्यक्षप्रतीत इति यदुक्तम्, तत्रोच्यतेप्रतिसमयमुत्पद्यमानानां परस्परविलक्षणानां मृत्खनन - संहरण- रासभपृष्ठारोपण -ऽम्भः सेचन-परिमदन - पिण्डविधान-भ्रमण - चक्रारोपण-शिवक-स्थास- कोश-कुशुलादिकार्याणां यदि प्रदीर्घः क्रियाकालो दृश्यते, तर्हि घटस्य किमायातम् । अयमत्र भावः - प्रतिसमयं विलक्षणा एव क्रियाः, विलक्षगान्येव च मृत्खननादीनि कार्याणि, घटस्तु चरमसमये प्रारब्धः, तत्रैव च परिसमाप्तः । ततच प्रतिसमयभिन्नानामनेककार्याणां यदि दीर्घः क्रियाकालो भवति, तर्हि चरमैकक्रियाक्षणमात्र भाविनि घटे दीर्घ क्रियाकालप्रेरणं व्यवहारनयस्याऽल्पज्ञतां सूचयति ।
अथ क्रियारम्भकाले घटादिकार्यनिष्पत्तिर्न दृष्टा केनचिदित्यादिकं यदुक्तम्, तत् प्रतिविधीयते न खलु प्रारम्भकाले घटः प्रारब्धः, किन्तु मृत्खनन - चक्रमस्तकमृत्पिण्डारोपणादिकार्याणि प्रारब्धानि न चान्यारम्भेऽन्यद् दृष्टम्, पटारम्भे घटवत् । न हि शिवकादयो घटः, अतः शिवकादिकाले घटदर्शनं कथं स्यात् ? अन्यारम्भकाले ऽन्यस्य दर्शनानुपपत्तेः । व्यवहारनयस्तु प्रतिसमयकार्यकोटीनिरपेक्षत्वेन स्थूलमतित्वात् प्रतिसमयं शिवकादिकार्यसम्बन्धिनमपि कालं घटकालमध्यवस्यति, तेन शिवकादिकालेऽपि घटदर्शनम
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001698 |
| Book Title | Khavag Sedhi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Premsuri |
| Publisher | Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 786 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Karma |
| File Size | 24 MB |