SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 441
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४ १६ रायचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम्र [ नवमोऽध्यायः अथ- - ऊपर अन्तरङ्ग तपके जो छह भेद गिनाये हैं, उनमें ध्यान के पहले पहले के पाँच तपके उत्तरभेद क्रमसे नौ चार दश पाँच और दो होते हैं । अर्थात् प्रायश्चित्त के नौ भेद, विनयके चार भेद, वैयावृत्त्य के दश भेद, स्वाध्याय के पाँच भेद, और व्युत्सर्गके दो भेद हैं, जिनका कि आगे चल कर वर्णन किया जायगा । इन भेदोंको बतानेके अभिप्रायसे क्रमानुसार इनमें से पहले प्रायश्चित्तके ९ भेदों को गिनानेके लिये सूत्र कहते हैं: -- सूत्र - आलोचनप्रतिक्रमणतदुभय विवेकव्युत्सर्गतपश्छेदपरिहारोपस्थापनानि ॥ २२ ॥ भाग्यम् - प्रायश्चित्तं नवभेदम् । तयथा - आलोचनम्, प्रतिक्रमणम्, आलोचनप्रतिकमणे, विवेकः, व्युत्सर्गः, तपः, छेदः, परिहारः, उपस्थापनमिति । अर्थ - प्रायश्चित्त नामके प्रथम अन्तरङ्ग तपके नौ भेद बताये हैं । उनके नाम इस प्रकार हैं- आलोचन, प्रतिक्रमण, तदुभय ( आलोचन प्रतिक्रमण ), विवेक, व्युत्सर्ग, तप, छेद, परिहार, और उपस्थापन | इनका अर्थ बतानेके लिये भाष्यकार कहते हैं: भाष्यम् - आलोचनं प्रकटनं प्रकाशनमाख्यानं प्रादुष्करणमित्यनर्थान्तरम् । प्रतिक्रमणं मिथ्यादुष्कृत संप्रयुक्तः प्रत्यवमर्शः प्रत्याख्यानं कायोत्सर्गकरणं च । एतदुभयमालोचनप्रतिक्रमणे । विवेको विवेचनं विशोधनं प्रत्युपेक्षणमित्यनर्थान्तरम् । स एव संसक्तान्नपानोपकरणादिषु भवति । व्युत्सर्गः प्रतिष्ठापनमित्यनर्थान्तरम् । एषोऽप्यनेषणीयान्नपानोपकरणादिष्वशंकनीयविवेकेषु च भवति । तपो बाह्यमनशनादि, प्रकीर्ण चानेकविधं चन्द्रप्रतिमादि । छेदोऽपवर्तनमपहार इत्यनर्थान्तरम् । स प्रवृज्यादिव सपक्षमास संवत्सराणामन्यतमानां भवति । परिहारो मासिकादिः । उपस्थापनं पुनर्दीक्षणं पुनश्चरणं पुनर्व्रतारोपणमित्यनर्थान्तरम् । तदेतन्नवविधं प्रायश्चित्तं देशं कालं शक्तिं संहननं संयमविराधनां च कायेन्द्रियजातिगुणोत्कर्षकृतां च प्राप्य विशुद्धयर्थं यथार्ह दीयते चार्चयते च । चिती संज्ञानविशुद्धयोर्धातुः । तस्य चित्तमिति भवति निष्ठान्तमौणादिकं च । एवमेभिरालोचनादिभिः कृच्छ्रस्तपोविशेषैर्जनिताप्रमादः तं व्यतिक्रमं प्रायश्चेतयति चेतयंश्च न पुनराचरतीति । ततः प्रायश्चित्तम् । अपराधो वा प्रायस्तेन विशुध्यत इति । अतश्च प्रायश्चित्तमिति । अर्थ — अपने से कोई अपराध न जानेपर उसको गुरुओं के समक्ष दश दोष रहित होकर कह देने या प्रकट करनेको आलोचनप्रायश्चित्त कहते हैं । अतएव आलोचन प्रकटन प्रकाशन आख्यान और प्रादुष्करण ये सब शब्द एक ही अर्थ के वाचक हैं - पर्यायवाचक शब्द हैं । अपनेसे बने हुए दुष्कृत - पापके विषय में “ यह मेरा दुष्कत मिथ्या हो, मिच्छा मे 1 १ - आकंपियमणुमणिय जंदिहं बादरं च सुहमं च । छण्णं सढाउलअं बहुजण बत्तस तस्सेवि ॥ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001680
Book TitleSabhasyatattvarthadhigamsutra
Original Sutra AuthorUmaswati, Umaswami
AuthorKhubchand Shastri
PublisherParamshrut Prabhavak Mandal
Publication Year1932
Total Pages498
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy