Page Text
________________
१६ ]
प्राकृत-दीपिका
[द्वितीय अध्याय
(च) कभी-कभी संयुक्त वर्ण से अव्यवहित पूर्ववर्ती दीर्घ वर्ण को ह्रस्व भी कर दिया जाता है। जैसे--मूर्खः - मुक्खो।
(छ) वर्णों का बलाबल निम्न प्रकार है :-- १. सर्वाधिक बलवान्-प्रत्येक वर्ण के प्रथम चार वर्ण । २. कम बलवान्--प्रत्येक वर्ग के पञ्चम वर्ण ( अनुनासिक )। . ३ क्रमशः निर्बलतर--ल→→→यू → ।
उदाहरण--(क) उत्पलम्-उप्पलं। काव्यम् = कव्वं । शल्यम्-सल्लं। सर्वः - सव्वो। नग्नः = नग्गो, णग्गो। शब्दः - सहो। शक्रः - सक्को। सुप्तः - सुत्तो । निश्चल: - णिच्चलो। निष्ठुरः = निठुरो। मुक्तम् - मुत्तं । षट्पदः - छप्पओ । मूछितः = मुच्छिओ। निर्झरः - णिज्झरो। समर्थः = समत्थो। विख्यातः = विक्खायो। गोष्ठी = गोट्ठी। मुग्धः = मुद्धो। वर्गः = वग्गो । रात्रिः = रत्ती। चन्द्रः = चंदो । व्याख्यानम् = वक्खाणं । विस्फुरितः = विप्फुरियो। अर्घः = अग्घो। तीर्थम् = तित्थं । विरहाग्निः = विरहग्गी । उपलब्धः - उबलद्धो। पुष्कर:-पुक्खरं । पुष्पम् = पुप्फं। दुर्लभः दुल्लहो। सर्वः-सव्वो। शल्यम् - सल्लं । हिरण्यम् - हिरणं । मन्ये = मण्णे। कन्याकण्णा । अन्वेषणं - अण्णेसणं । निम्नगा - णिण्णआ। चत्वारि = चत्तारि । विप्लवः = विप्पवो। पक्वः=पक्को । शक्य:=सक्को । जन्म-जम्मं । उन्मुखः = उम्मुहो। चूर्णम् =चुण्णं । म्लेच्छः मिलिच्छो। नीलोत्पलम् = णीलुप्पलं । कल्मषम्=कम्मसं । अर्क: अक्को। कर्णः कण्णो। अल्पम् = अप्पो । मार्ग:=मग्गो । शीघ्रम् सिग्घं । तीर्थम् तित्थं । विकल्पः=विअप्पो। पराक्रमः परक्कमो। राज्यम्= रज्जं । पूर्ण:=पुण्णो। शून्यम्-सुण्णं ।
(ख) संस्पर्क:-संफासो, संफस्सो। [ अपवाद-शक्तः = सक्को। मुक्तः- मुक्को। उत्सवः = उस्सवो, उच्छवो।
उच्छ्वासः = उस्सासो।] विशेष नियम
१. तालम्बीकरण-दन्त्य वर्ण जब 'य' अथवा 'व' से संयुक्त होते हैं तो वे दन्त्यवर्ग को तालव्यवर्ण में बदल देते हैं। जैसे--
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001669 |
| Book Title | Prakrit Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanlal Jain |
| Publisher | Parshwanath Vidyapith |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 298 |
| Language | Hindi, Sanskrit, Prakrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 13 MB |