SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 42
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ संयुक्त व्यञ्जन परिवर्तन ] भाग १: व्याकरण [१७ (क) दन्त्य वर्ण+य = तालव्य वर्ण' ('स्य, थ्य, घ, ध्य' को क्रमश: 'च, छ, ज, झ' आदेश होते हैं, पश्चात् द्वित्वादि कार्य )-अत्यन्तम् - अच्चन्तं । प्रत्यक्षम्-पच्चक्त्रं । नित्यम्-णिच्चं । सत्यम्-सच्चं । द्युतिः = जुई । नेपथ्यम्णेवच्छ । मिथ्या-मिच्छा । रथ्या-रच्छा। पथ्य पच्छ । मध्यम् - मज्झं। अद्य-अज्ज । उद्यानम् = उज्जाणं । विद्या = विज्जा । त्यागः-चाओ। त्यागी-वाई : साध्यम सज्झं । उपाध्यायः - उवज्झाओ। अयोध्या-अओज्झा। त्यजति चयई । प्रत्ययः-पच्चओ। मद्यम्-मज्जं । (ख) दन्त्य वर्ण-व-तालव्य वर्ण ( कहीं-कहीं 'त्व, थ्व, द्व, ध्व' को क्रमशः 'च, छ, ज, झ' आदेश होते हैं, पश्चात् द्वित्वादि कार्य )--चत्वरम् - चच्चरं । साध्वसम् - सज्झसं । पृथ्वी - पिच्छी । विद्वान् - विज्ज । बुद्धवा - बुज्झा । ध्वजः - झओ ( आदि में होने से द्वित्व नहीं हुआ)। ज्ञात्वाणच्चा । श्रुत्वा - सोच्चा । कृत्वा - किच्चा। २. मूद्धंन्यीकरण-र' के साथ दन्त्य वर्ण का संयोग होने पर धूर्तादि शब्दों को छोड़कर अन्यत्र प्रायः दन्त्य वर्ण को मूर्धन्य वर्ण में बदल दिया जाता है। जैसे----चक्रवर्ती = चक्कवट्टी। नर्तकी-णट्टई । कैवर्त केवट्ट । छिद्रः = छिड्डो। अर्थ: = अटठो। गर्दभः = गड्डहो। ऋद्धि-इड्ढि। मृत्तिका क. मट्टिआ। अर्धम् = अद्ध । श्रद्धा सड्ढा। अर्धम् = अड्ढं ( यह प्रायः अर्धमागधी में पाया जाता है)। संमर्दः-संमड्डो। ३. अनुस्वारीकरण-- (क) अनुनासिक के बाद यदि समानवर्गीय व्यञ्जन वर्ण आता है तो उसे विकल्प से अनुस्वार हो जाता है और तब द्वित्वादि कार्य नहीं होते हैं । जैसे-चन्द्रः - चंदो, चन्दो, । पङ्कः-पंको, पङ्को। १. त्यथ्यद्यां चछजाः । ध्यह्योझः । वर० ३.२७-२८. २. स्वथ्वद्वध्वां चछजझाः क्वचित् । हे० ८.२.१५. ३. तस्याधूर्तादौ। स्त्यान चतुर्थार्थे वा। गर्दभे वा। श्रद्धर्दिमूर्धान्ते वा। हे० ८. २. ३०, ३३, ३७, ४१. Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001669
Book TitlePrakrit Dipika
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanlal Jain
PublisherParshwanath Vidyapith
Publication Year2005
Total Pages298
LanguageHindi, Sanskrit, Prakrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy