________________
काव्यकल्पलतावृत्तिः
रंकुकः मगविशेषः, कोक: चक्रवाकः, केकी मयूरः, कंक: पक्षिविशेषः, काकः प्रसिद्धः, करकः धनोपलः, ओक: गृहं, अंक: चिन्हं, केकरः काणः इत्यादिपरा। योध्या अजेया इत्थर्थः । का.क. करीराकुररङकुकाः
काककेकिकककाककरकोङकोककेकराः ।।
पुनरुपायान्तरमाह
कथा पुरादिसर्वार्थदिनकृत्यादिवर्णनैः ।
लोकानां दृष्टचेष्टाभिः छन्दोऽभ्यासं समर्थयेत् ।।२९।। कथा रामायणभारतादयः । कथाभिर्यथा-- अस्त्ययोध्या पराऽयोध्या पूरी स्वर्गपूरीसमा ।
तस्यां दशरथो राजा समभूद् भूरिविक्रमः ।। तनयाः समजायन्त चत्वारस्तस्य भूपतेः ।
रामलक्ष्मणभरतशत्रुघ्ना इति नामभिः ॥ इत्यादि । पुरादिवर्णनैर्यथा-- पुरनपकुमारमन्त्रिप्रयाण रणदूतजलधिवनगिरयः ।
रविचन्द्रोदयपरिणयऋतुमधुजलकेलिरतविरहाः ।। ध्वस्तध्वान्तभरं रत्नवेश्मविस्मररश्मिभिः ।
राजधानी दिनस्येव तत्पुरं द्योतते सदा ॥ इत्यादि । स्थाली भाति विशालेयं सिद्धानपरिपूरिता ।
भूरिकपूरसौरभ्यरम्भोभिः शोभते घट: ॥ दिनकृत्यवर्णनैर्यथा--
सर्वार्थवर्णनैः ये केऽपि पदार्था दग्गोचरीभवन्ति ते वाः । यथाअयमुद्यमवान् ब्राह्म मुहर्ते निद्रयोज्झितः ।
सद्यः य्यां परित्यज्य चक्रे देवगुरुस्मृतिम् ।। नमस्कारपरावर्तपरायणमनाः क्षणम् ।
स्थित्वा बाह्यभुवं गत्वा देहचिन्तां विनिर्ममे ।। सदनं पुनरागत्य विदधे दन्तधावनम् ।
स्नानमाधाय शुद्धात्मानर्च देवं जगद्गुरुम् ।। इत्यादि । लोकानां या या चेष्टा दृश्यते सा सा काव्यबन्धेन कार्या । यथा-- पूष्पाणि पाणिदेशेऽसौ कृत्वा क्रीणाति कामुकः ।
ताम्बूलिकोऽत्र ताम्बूलमस्य पश्यायपत्यसो ।। मित्रेण सममालापमयमाचरयत्यहो ।
अयं हृष्टो हसत्थुच्चैरयं गायति गायनः ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
