Page Text
________________
५२
काव्यकल्पलतावृत्ति:-परिशिष्ट
अत्र विद्युन्माला। उत्ताले यादि शोभाढ्ये यादि सच्छोमेत्यादित्रिष्वेष नारी। प्रवरश्रीकमित्यादि-अत्र धनपडितः । स्मौ खे गता इत्यादि--अत्र रोगगौ प्रतीतिः । उदञ्चितच्छाय इत्यादि-अनोपजातिर्जगत्यामनक्तः । समुल्लासितेदित्य विभेत्यादि-अनयोर्वक्त्रम् । सर्वेत्यादि प्रौढत्यादि-अनयोर्वक्त्रम् । रखादित्यादि-अत्र प्रामाणिकाभोभागित्यादि । अत्र मविमला स्फूरेत्यादि-अत्र प्रामाणिका। सर्वदेत्यादि-अत्र स्रग्विणी मञ्जलस्थितिरित्यादि। अत्र लाविदग्धकः। विमलेत्यादि रुचिरेत्यादि त्रिवेष्वनुक्तम् । सुन्दरेत्यादि-अत्र जगत्यामनक्तम् । रोचिरित्यादि विभवदित्यादि-अनयो: विपुला समयोः पादयोः स्याल्ल सप्तमो, विपुलत्वेऽसौ सैव तस्य चतुर्बलः । दीर्धेत्यादि-दीर्घ एकाक्षरमादि प्रयोज्ज्यमन्तःप्रयोज्यम् । तद्यथा द्विधा-हस्व एकाक्षरमादि प्रयोज्यं, अन्तरप्रयोज्यं चेति द्विधा । अक्षरद्वन्द्वस्य प्रस्तावतो दोघौ १. हस्वदीघौं २. दीर्घः ह्रस्वा ३. ह्रस्वी चेति चतुर्विधत्वं आद्यन्तप्रयोज्यत्वेनाष्टविधत्वम् । मयो रसौ तजौ भनौ स्युरष्टौ वर्णगणास्त्रिकाः। आद्यन्तप्रयोज्यत्वे नैकैको अपि द्विधा। आदिप्रयोज्यशब्दानामन्त्येस्वब्धाप्रादि शब्दप्रयोगादन्त्य प्रयोज्यशब्दा: ज्ञेयाः। एवं क्रमेण सर्वच्छन्दमा सिद्धयर्थमेकाक्षरादिका: सामान्यशब्दा: मन्तव्याः लिख्यन्ते यथा--
दीर्घह्रस्वाक्षरं द्वन्द्वगणप्रस्तारतः क्रमात । कवितावल्लिबीजानि शब्दान्सासाधारणान्ब्रुवे ।।१।। गः श्रीससतत्तदुत्तादा श्राद्रागथ भारुची भाभत् । कृवत् मत्युष युष मुष द्रुग्रीधीमुदः श्री त्विट् ।।२।। द्युत्कुधहीलः सुविनिहि च प्रस्थोधकजगस्वस्थाः । त्वा गौ ईहग हग भारचयद्भयांसि रंगद्युद्यन्तौ ।।३।। खेलबलाद् हृष्यन्नुध्यत्वं वहीव्याजन्मर्छन । लुभ्यबिभ्यन्मीलन्म हानश्यन्नीचरीषन्मिश्या ।।४।। श्रद्धा शश्वनित्यं कामं ननं सत्यं तथ्यं किञ्चित् । उच्चविष्वक तूर्णं शीघ्रं दूरे दूरे दूरा रात् ॥५॥ आहो आविर्नानाभूयः सद्योन्तद्दिष्टयोद्वि हंहो । सम्यक्क्वचित स्पष्टं स्वैरं प्राय: प्रेय स्थेयः श्रेयः ।।६।। ज्यायः श्रीमत्क्रीडत् खत् स्मेरत् प्रोद्यत् स्फूर्जत्प्रोञ्चत् । ग्लायन् म्लायन् क्लिश्यन् क्षुभ्यन् त्रस्यन् न्यञ्चत् भ्रस्यत् श्च्योतत् ।।७।। अग्रे आभ राढा सम्पल्लक्ष्मी शोभा लीला हेला । अर्चिव! रोचिः शोचिस्तेजः कीला कक्षामात्रा॥८॥ आस्था संस्था सञ्चिन्निष्ठा ईर्ष्या लज्जा पीडा बद्धा। बाधा निन्दा गहीं कुत्सा निद्रा शंका चिन्ता हिंसा ।।९।।
आतुरयद्वदकद्वददीक्षिता: अध्वग पान्थिक बन्धव सज्जनाः । अग्रजसोदरभस्मरसन्निभाः अन्वय उद्यम कारणजागरा: ॥७॥ आश्रमसंश्रव सौहदसमदा उत्सवमङ्गलजीवननिष्क्रियाः । भोजनलक्षण गौरवनिश्चया: आशयनिर्णयनिर्वृतिवल्लभाः ।।जगत्यामनुक्तम् ।। यौवनं पौरुषं विक्रमः कौतुकं नाटकं दर्शनं चापलं वेपथः। अत्यय; संशयः साध्वसं मत्सर: संक्रम: व्युत्क्रमौ सङ्गमप्रक्रमी ।।९।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001586 |
| Book Title | Kavyakalpalatavrutti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarchand Maharaj, R S Betai, Jitendra B Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 454 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 25 MB |