Page Text
________________
काव्यकल्पलतावृत्तिः परिशिष्ट
गमस्तवागमः क्वरप् भवति तच्छीलादिषु ' तकारादेशश्च गत्वरः, गत्वरी, गच्छतीत्येवं क्वरपितादेशः ॥छ।। चतुर्थः पादः ॥छ।।
नजन्याक्रोशे । नन्युपपदधातोरनि भवति । आक्रोशे गम्यमाने अकरणिस्ते वृषलः भूयात् । एवमजीवनिः । निजीति किम् ? मृतिस्ते वृषल भूयात् । न करणं न जीवनम् । अभिरनेन । मरणं क्तौ मृतिः । पञ्चमः पाद: । णग्वाभीक्ष्ण्ये द्विश्च पदं च द्विर्भवति-भोज भोजं व्रजति, भुक्त्वा भुक्त्वा व्रजति । अभीक्ष्णं भोजनमिति वाक्यम् । आभीक्षण्ये क्रियापदस्य द्विवचनम् ॥छ।
कर्मण्याक्रोशे कृजः खमिञ, कर्मण्युपपदे कृत्राः खमिन भवति । आक्रोश: आक्रोशोऽपवादारोपणम् । चौरं कारमाक्रोशति । चौरस्य करणं पूर्व वा खमित्र, अनेन ह्रस्वो रुषोमोऽतः । एककत केति पक्षे ।३ आक्रोश इति किम? साधुकृत्वा स्तौति ॥छ।।
वेलार्थे क्तोपे वेलार्थे कर्मण्यपपदे क्नोपयते: णम् भवति । वर्षप्रमाणे गम्यमाने वेलक्नोपं वृष्टो देवः । वसुक्नोः पञ्चमः नक्तो पंक्नृयी कनयमानं प्रयुक्ते इति । अंति ह्रीति पोऽन्तो यलोपगुणी च। चेलस्य वस्त्रस्य वसनस्य, वस्य न स्वाक्तोपनं, यावता णमनेन पूर्वकालविवक्षा। चेलविशेषादपि कम्बलक्नोपं पटीक्नोपं, विशेषसूत्रमत्र गात्रपुरुषान स्नः। गात्रस्नायं वृष्टो देवः । स्नानं प्रयुक्ते गात्रस्य, पुरुषस्य स्नापनं णम् ॥छ।।
निमूलसमूलयोः कषानिमूलसमूलयोः कर्मणोरुपपदयोः कषतेणिन् भव, निमूलकाषं कषति, समलकार्ष' कषति, निमलं कषतीत्यर्थः । निमूलस्य कषणं णमनेन पक्षे वाक्यव्याप्ति: । कषादिषु तैरेवानुप्रयोग इत्यनेन कषेरनुप्रयोगोऽपि कषः । एवमुत्तरत्रापि । समूले हन्तेः, समूले कर्मण्युपपदे हन्तेणिन्", भवति । समूलघातं हन्ति, समूलं हन्तीत्यर्थः, समूलस्य हननं हन्ति वा ।।छ।।
करणे करणवाचिन्युपपदेहंतेर्णम् भवति । पादघात हन्ति, पादेन हन्तीत्यर्थः । मुष्टिघातं चौरं हन्ति, पादेन मष्टिना हननं हन्ति वा ॥छ।।
कोजीर्वपुरुषयोर्न शिवहिभ्यां णम् यथा-संख्यं । जीवनाशं नष्टः, जीवो नष्ट इत्यर्थः । पुरुषवाहं वहति, पुरुषो वहतीत्यर्थः । जीवो नष्टः, जीवेन नश, पुरुषण बहनं वा । कर्तरीति । कोरिति किम् ? जीवेन नष्ट: पुरुषेणोढः ॥छ।
कर्मणि चोपमाने, कर्तरि कर्मणि चोपमाने वा, विनिधातोर्णम् भवति । चूडक इव नष्टः, चूडकनाशं नष्टः । कर्मणि च सुवर्णमिव निहितः, सुवर्णनिधानं निहितः, ओदनपात्रं पक्वः, चूडक इव नष्टः, सुवर्णमिव निहितः, ओदन इव पक्वः; णमनेन ओदन इव पच्यते स्मेति वा । उपमान इति किम् ? चूडको नष्टः, सुवर्णनिहितं कषायादिष तैरेवानुप्रयोगः । कषायादिषु णमो विषयभूतेषु कषादिभिरनुप्रयोग: कर्तव्यो, नान्यैरिति अनुप्रयोगश्च पूर्वकालतामभिदधात्येव । निम् (म?) लकाषं कषति । कषादिष्विति किम् ? चेलक्तोपं वृष्टो देवः । षष्ठः पादः ॥छ।।
1. 'एषां क्वरप . . . . . . . चच्छीलादिषु ।' इदं पा. प.१ पुस्तके नास्ति । २. 'एवमजीवनि. . . . . . .पञ्चमः पादः' इदं पा. प २ पुस्तके नास्ति । ३. आक्रोश. . . . . . .पक्षे' इदं पा. प-१,२ पुस्तकयोः नास्ति । ४. र्णन्'-प. दे। ५. अत्र प. दे. मध्ये विशेषं-“जीवपुरुषयोः कत्रोनं शिवहिभ्यां" इति । तन्नावश्यकम् । ६. "कर्तरीति किम्"-पा. प. १, २, ३
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001586 |
| Book Title | Kavyakalpalatavrutti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarchand Maharaj, R S Betai, Jitendra B Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 454 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 25 MB |