Page Text
________________
काव्यकल्पलतावृत्तिः
गतिर्गतप्रत्यागतगोमूत्रिकातु रगपदपादगतप्रत्यागतार्धगतप्रत्यागतसर्वतोभद्रार्धभ्रमादि । तच्चित्रं यथा - शूरः स्थिरतरस्फारशरभारधरः पुरः । आरवैरभरस्मेरवीवारहरः परः ॥ गोमूत्रिकाद्वयं पूर्वार्धापरार्धयोः, अथवा आद्यद्वितीययोः, तृतीयचतुर्थयोश्च पादयोरिति द्वौ भेदौ यथा च केषुचित्पुस्तकेषु एतेन श्लोकेन कपाटबन्धोऽपि भवति । चित्रं तु
अथ तुरगपदरीत्या श्लोकाक्षराङ्कन्यासः ।
श्रीत्रिंशन्नवविंशतित्रयजिनश्रीकण्ठषड्विंशतीन्दूनाविंशतियुग्मपौपदश भावैकत्रयोविंशतिः । सत्रिंशद्विपसत्कलाभुवनतत्षड्वर्गवर्णांशुमत्सेनापक्षगुलक्षणस्वरसभामार्कद्विविशैः शरैः ।।
( इत्येषः ) तुरगपदाक्षराङ्कन्यासः ।
त्र्यक्षरचित्रं यथा
निलीना नलिने लोला ललना नलिनानना ।
ललन्नमिलननालेला लीनुन्नेनं ललौ नत । १ इति व्याख्या ।
ललना स्त्री, इनं स्वामिनं भर्त्तारं न न ललौ किन्तु ललौ । द्वौ नन्नौ प्रकृतमर्थं सूचयत इति वचनाज्जग्राहेत्यर्थः । कथम्भूता ललना ? ललति नलिनतालानि यत्र सा तथा एवम्भूतायाः । इला पथ्वी, तस्यां आलीभिः सखीभिः नुन्ना प्रेरिता या सा ललन्नलिनता लेलालीनुन्ना । पुनः कथम्भूता ? निलीना लयं प्राप्ता संश्रिता इति यावत् । कस्मिन् ? नलिने कमले । पुनः कथम्भूता ? लोला चपला । पुनः चपला । पुनः कथम्भूता ? नलिनानना कमलवदनेति ।
स्वरव्यञ्जनचित्रमुक्त्वा स्थानचित्रमाह- अष्टौ स्थानानि वर्णानामित्यादि - तत्र दन्त्यस्थानि । वर्णचित्रं यथायथा-नेतानंतनतोऽनन्तः सोऽद्यालासीदिलातले । धुतासिदासितोत्तालदनसून तस्सदा ॥। १
व्याख्या --सअनन्तो विष्णुः इलातले पृथ्वीतले, ऽलासीत् विललास, चिक्रीडेति यावत् । स कः ? यः अनन्तनतः अनन्तेन शेषनागेन नतः प्रणतोऽनन्तनतः, अनन्तैर्वानतः । पुनः कथम्भूतः ? नेता स्वामी । पुनः कथम्भूतः ? धुतेनासिना दासिता दासास्सञ्जाता, उत्ताला उत्कटा, ये दनुजसूनवो दैत्या, स्तैर्नृतः स्तुतः, सदा सर्वकालमिति । अकण्ठयवर्णचित्रं यथा--प्राज्य सत्त्वोजितेति । कृव्याख्या -- समुद्रवत् कश्चित् सज्जनो जयति । कथम्भूतः ? प्राज्यसत्त्वं प्रचुर साहसमुर्जितं च बलं, तयोः स्फूर्तिस्तया वर्णप्रधानाः । अथवा प्राज्यं यत्सत्त्वं सत्त्वगुणस्तेनोर्जिता या स्फूर्तिः तया वर्यः । पुनः कथम्भूतः ? मर्यादया कुलमर्यादा अन्वितो युक्तः । पुनः कथम्भूतः ? समुद्रश्री । न विद्यते ऽमुत्रा वर्यः । पुनः कथम्भूतः ? मर्यादया कुलमर्यादया अन्वितो मुक्तः । पुनः कथम्भूतः ? समुद्रश्री । न विद्यते समुद्रा यस्याः सा अमुद्रा, अपिहिता श्रीर्यस्य स तथा । समुद्रोऽपि प्राज्याः ये सत्त्वा मकरमत्स्यादयस्तेषामूजितस्फूर्थितस्तया वर्यः मर्यादाकुलभूः, तयान्वितः । असमुदेति विशेषणं पूर्ववत् । पुनः कथम्भूतः ? सज्जः सज्जीभूत इत्यर्थः । गोमूत्रिकाचित्रं
यथा
स्थि त स्फा भा ध पु रः रः रः रः रः रः रः रः वा वा ह
शु पूर्वा / अरािर्द्धयो र्यन्त्रकम् आ वै भ स्मै
तृतीयचतुर्थपादये
Jain Education International
आ वै
र र
वी वा
श
भ
रः
ह
स्मै
र. १
प
प
र्यक्रम
शू
ता
रः र र
स्थि स्फा
For Private & Personal Use Only
शू
रः
स्थि
रः
श
त
रः
भा
१६५
स्फा
र
ध पु
श ध आ भ वा रः र र र र रः
भा पु वै स्मै
वा प
ह
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001586 |
| Book Title | Kavyakalpalatavrutti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarchand Maharaj, R S Betai, Jitendra B Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 454 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 25 MB |