________________
२८०
१०
[काव्यानुशासनम् अत्रैकस्य युगपदनेकवृत्तित्वायोगेऽपि योग उक्तः । एवंविधे च सर्वत्र विषयेऽतिशयोक्तिरेव प्राणत्वेनावतिष्ठते । तां विना प्रायेणालङ्करणत्वायोगादिति न सामान्यमीलितैकावलीनिदर्शनाविशेषाद्यलङ्कारोपन्यासः श्रेयान् ।
१२३) विवक्षितस्य निषेध इवोपमानस्याक्षेपश्चाक्षेपः ॥११॥ __ विशेषविवक्षयेत्यनुवर्तते । वक्तुमिष्टस्य प्राकरणिकत्वात् प्रधानस्याशक्यवक्तव्यत्वमतिसिद्धत्वं वा ५ विशेष वक्तुं निषेध इव न तु निषेध एव निषेधमुखेन विशेष एव तात्पर्यादित्येक आक्षेपः । उपमानस्य
च य आक्षेपस्तिरस्कारः सोऽन्यः । निषेधो यथा
अहं त्वां यदि नेक्षेय क्षणमप्युत्सुका ततः । इयदेवास्त्वतोऽन्येन किमुक्तेनाप्रियेण ते ॥५८३॥
[भामह २.६९] अयं वक्ष्यमाणमरणविषयो निषेधात्माक्षेपः । उक्तविषयोऽपि यथा
ज्योत्स्ना मौक्तिकदाम चन्दनरसः शीतांशुकान्तद्रवः /कपूरं कदली मृणालवलयान्यम्भोजिनीपल्लवाः ।।
अन्तर्मानसमास्त्वया प्रभवता तस्याः स्फुलिङ्गोत्कर
व्यापाराय भवन्ति हन्त किमनेनोक्तेन न ब्रूमहे ॥५८४।। [का.प्र.१०.४७३] उपमानाक्षेपो यथा
तस्यास्तन्मुखमस्ति सौम्य सुभगं किं पार्वणेनेन्दुना - सौन्दर्यस्य पदं दृशौ यदि च ते किं नाम नीलोत्पलैः ।
किं वा कोमलकान्तिभिः किसलयैः सत्येव तत्राधरे हा धातुः पुनरुक्तवस्तुरचनारम्भेष्वपूर्वो ग्रहः ॥५८५।। [
यथा वा
२५
गर्वमसंवाह्यमिमं लोचनयुगलेन वहसि किं भग्ने । - सन्तीदृशानि दिशि सुरःसु ननु नीलनलिनानि ॥५८६॥
[रुद्रट ८.७८] अत्र लोचनयुगलस्योपमानीकृतस्याक्षेपः । यथा वा
अहमेव गुरुः सुदारुणानामिति हालाहल तात मा स्म दृप्यः । - ननु सन्ति भवादृशानि भूयो भुवनेऽस्मिन् वचनानि दुर्जनानाम् ॥५८७॥
[का.प्र.१०.५५७]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
