SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 152
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ उभय एकांत का खण्डन ] तृतीय भाग [ ७३ अनपेक्षे पृथक्त्वैक्ये ह्यवस्तु द्वयहेतुतः । तदेवैक्यं पृथक्त्वं च स्वभेदैः साधनं यथा ॥३३॥ हि यस्मादवस्त्वेवानपेक्षे' पृथक्त्वैक्ये ऐक्यपृथक्त्वनिरपेक्षत्वहेतुद्वयात् प्रतिपादिते प्राक्, 'तस्मात्तदेवैक्यं पृथक्त्वं च जीवादिवस्तु कथंचिदेकत्वपृथक्त्वप्रत्ययहेतुद्वयादवसीयते । यथा साधनं सत्त्वादि1 12पक्षधर्मत्वसपक्षसत्त्वविपक्षासत्त्वलक्षणभैदैविशिष्टमेकं13 प्रसिद्धमुभयोः । यदि एकत्व पृथक्त्व परस्पर, में निरपेक्ष रहें तब तो। हेतुद्वय से उभय न होंगे, वस्तुभूत किंचित् भी तो। यदि अपृथक् पृथक्त्वापेक्षी, पृथक्-अपृथक् अपेक्षी है। तब तो वस्तुभूत अविरोधी, भेदापेक्षि हेतुवत् हैं ॥३३॥ कारिकार्थ-यदि पृथक्त्व और एकत्व ये दोनों धर्म परस्पर निरपेक्ष हैं तो वे अवस्तुरूप हैं किन्तु दो प्रकार के हेतुओं से परस्पर सापेक्ष वे ही पृथक्त्व और एकत्व धर्म वस्तुभूत हैं जैसे पक्षधर्मत्व आदि अपने भेदों से निरपेक्ष हेतु अवस्तुरूप है और वही हेतु अपने भेदों से सापेक्ष होकर वस्तुरूप है । ।।३३॥ ___ क्योंकि परस्पर निरपेक्ष एकत्व और पृथक्त्व अवस्तु ही हैं ऐसा पहले कारिकाओं द्वारा एकत्व, पृथक्त्व निरपेक्ष दो हेतुओं से प्रतिपादित किया गया है। अतएव वे ही एकत्व और पृथक्त्वरूप जीवादि वस्तु कथंचित् एकत्व और पृथक्त्व प्रत्ययरूप दो हेतुओं से निश्चित की जाती हैं अर्थात् जीवादि वस्तु, सापेक्ष सत् एकरूप हैं क्योंकि कथंचित् एकत्वरूप से अनुभव आ रहा है जैसे सत्त्वादि 1 परस्परनिरपेक्षे । दि० प्र०। 2 अनेकैकरूपतत्त्वे । दि० प्र०। 3 यस्मात् । दि० प्र०। 4 स्याताम् । दि. प्र०। 5 स्याद्वादी अनुमानं रचयति । अनपेक्षे पृथक्त्वैक्ये पक्षः। अवस्तु भवतः साध्यो धर्मः । ऐक्य पृथक्त्वनिरपेक्षहेतुद्वयम् तद्वस्तु न भवति । यथा व्योमकुसुमादिकमक्यं पृथक्त्वनिरपेक्षहेतुद्वये पृथक्त्वैक्ये च तस्मादवस्तु भवतः । इति प्रतिपादाद्यभ्युपगतस्य तदुभयकात्म्यस्यखण्डनार्थमनुमानं विधायेदानी सापेक्षे पृथक्त्वकत्वे वस्तु इति स्थापनार्थं स्याद्वाद्याह । यत एवं तत्तस्मात् । ऐक्यं पृथक्त्वकत्वं च जीवादिपक्षः । वस्तुभवतीति साध्यो धर्मः कथञ्चिदेकत्वपृथक्त्वप्रत्ययहेतुद्वयात् । यथा स्वभेदविशिष्टं साधनम् । दि० प्र०। 6 परस्परसापेक्षं सद्वस्तुपरमार्थरूपं भवति यथा पक्षधर्मादिभिर्भदै विशिष्टं साधनं तन्निरपेक्षमवस्तु । तत्सापेक्षं वस्तु । दि० प्र०। 7 भवतः-जीवादिवस्तु धमि । दि० प्र०। 8 अनपेक्षं पृथक्त्वमवस्त्वेव । कुत एकत्वनिरपेक्षत्वात् । व्योमकुसुमवत् । अनपेक्षमेस्यमवस्त्वेव कुतः पृथक्त्वनिरपेक्षत्वात् व्योमकुसुमवदित्यैक्यं पृथक्त्वनिरपेक्षत्वहेतुद्व याद् भवतः । दि० प्र०। 9 परस्परनिरपेक्षे पृथक्त्वक्ये अवस्तु भवतो यस्मात् । दि० प्र० । 10 साध्यम् । दि० प्र०। 11 सर्व पक्षः क्षणिकं भवतीति साध्यो धर्मः सत्त्वादित्यादि यत् किञ्चिद्धतुरूपम् । दि० प्र०। 12 व्यावृतत्व । दि० प्र०। 13 धर्मः । दि० प्र० । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001550
Book TitleAshtsahastri Part 3
Original Sutra AuthorVidyanandacharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year
Total Pages688
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy