________________
અ.
તા. ૨૪-૧-૭૧
अथास्य पुरुषस्य चत्वारि स्थानानि भवन्ति नाभिर्हृदयं कण्ठे मूर्धा च । तत्र चतुष्पादब्रह्मा विभाति । जागरिते ब्रह्मा, स्वपने विष्णुः, सुषुप्तौ रुद्रः, तुरीयमक्षरम् ।
નાભિ – જાગ્રત, હૃદય – સ્વપ્ન, કંઠ – સુષુપ્તિ, મૂર્ધા – તુરીય. સારાંશ એ છે કે આ ચાર અવસ્થાઓ મળીને ચતુષ્પાદ – બ્રહ્મ થાય છે. ‘ચૈાગશાસ્ત્ર’ના અષ્ટમ-પ્રકાશમાં ‘દૂ’ના વર્ણનમાં આ ચારેય સ્થાને આવી જાય છે.
ચતુષ્પાદ-બ્રહ્મ’માં ત્રણ પાદ સાકાર છે—સકલ છે, ચાથું પાદ નિરાકારનિષ્કલ છે. ત્રણ પાદ હસ્વ, દીર્ઘ, દ્યુતના આધાર છે, ચેાથું પાદ સુસૂક્ષ્મધ્વનિના આધાર છે.
(૫) ચતુષ્પાદ-બ્રહ્મ (૧૬૧ )
<
ચતુષ્પાદબ્રહ્મ’માં અનુક્રમે વૈખરી આદિ ચાર, પદસ્થ આદિ ચાર, જાગ્રત આદિ ચાર, વ્યાપ્તિ આદિ ચાર વગેરેના સમન્વય છે.
આ વિષય અહુ જ ગંભીર છે અને ઘણા ઘણા ખુલાસા માગે છે, જ પણ અત્યારે એટલું જ,
'
"
ગ્રાહ્યગ્રાહકભાવના અર્થ બરોબર સમજવા ઘટે. તેથી તમારી શંકાનું સમાધાન થઈ જાય, દ્ર-દર્શનમાં આ શબ્દ બહુ જ પ્રસિદ્ધ છે. બુદ્ધિને વેદ્યવે જાગરણ ’– બૌદ્ધો માને છે. મે જે ક્ષત્રા ‘સુષુમ્હા’- એમ કહ્યું છે, તે બૌદ્ધગ્રંથના આધારે છે. આ પદાર્થ પણ ચતુષ્પાદ–બ્રહ્મ ’ જેટલા જ મહત્ત્વના છે.
નિતા’
*
‘સ્યાદ્વાદરત્નાકર’ ભાગ-૧, પૃષ્ઠ−૧૪૯ માં નીચે એન્ડ ટાઈપમાં શ્લોકો છે, તેના અથ પણ પૃષ્ઠ-૧૫૦ પર છે. વચ્ચે એલ્ડ ટાઈપમાં શ્લોક છે. તેના અર્થ પણ નીચે જ છે.
તે પછી પૃષ્ઠ ૧૫૦ માં
આ મત બહુ ગંભીર છે. જો કે પ્રસ્તુત ગ્રન્થમાં ખંડન માટે પૂર્વપક્ષ તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યા છે, પરંતુ નયવાદથી જો તેના સમન્વય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
